📌 Məqsəd:
✅ Krizis zamanı insanın emosional və psixoloji vəziyyətini sabitləşdirmək.
✅ Duygusal travma yaşayan insanlara sakit və təhlükəsiz mühit yaratmaq.
✅ Onları psixoloji cəhətdən dəstəkləyərək normal həyata adaptasiya etmək.
Bu yazıda psixoloji ilk yardımın prinsipləri, necə tətbiq edildiyi və insanların çətin anlarda necə dəstəklənəcəyi haqqında ətraflı danışacağıq.
1. Psixoloji İlk Yardım Nədir?
📌 Psixoloji ilk yardım, travmatik hadisədən sonra insanların emosional və zehni vəziyyətini sabitləşdirmək üçün istifadə olunan bir yanaşmadır.
🟠 Əsas xüsusiyyətləri:
✅ İlk yardımın tibbi forması kimi, lakin emosional dəstək verən psixoloji yanaşmadır.
✅ Təhlükəsizlik və sakitlik hissi yaratmağa fokuslanır.
✅ İnsanlara təzyiq göstərmədən, sadəcə dəstək verən və dinləyən bir yanaşmadır.
✅ Hər kəs tərəfindən öyrənilə və tətbiq edilə bilər (mütəxəssis olmaq lazım deyil).
📌 Kimlərə ehtiyac ola bilər?
Təbii fəlakətlər (zəlzələ, daşqın, yanğın və s.) yaşayanlara.
Qəza və ya travma keçirmiş insanlara.
Ağır stress, şiddət və ya zorakılıq qurbanı olan insanlara.
Psixoloji şok və ya yas prosesi yaşayan insanlara.
Gündəlik həyatda ani emosional çöküş yaşayan insanlara.
💡 Nəticə: Psixoloji ilk yardım insanın stres anında tək olmadığını hiss etməsinə və emosional vəziyyətini idarə etməsinə kömək edir.
2. Psixoloji İlk Yardımın 5 Əsas Prinsipi
🔹 1. Təhlükəsizliyi təmin edin
İlk növbədə insanın fiziki və emosional təhlükəsizliyini qoruyun.
Qurbanı təhlükəli vəziyyətdən uzaqlaşdırın və sakit bir mühit yaradın.
📌 Misal: Əgər bir nəfər travma sonrası panik vəziyyətdədirsə, onu izdihamdan uzaq bir yerə aparıb sakitləşdirə bilərsiniz.
🔹 2. Sakit və Rahatlandırıcı Olun
Tələsməyin və qurbanı narahat edəcək ifadələr işlətməyin.
İnsana güvən hissi verərək ona qulaq asın.
Sakit və yumşaq bir səs tonu ilə danışın.
📌 Deyilməli sözlər:
✅ "Buradayam və sənə kömək edəcəyəm."
✅ "Hər şey yoluna düşəcək, birlikdəyik."
🚫 Qaçınılmalı ifadələr:
❌ "Sakit ol, bu qədər reaksiya vermə."
❌ "Bu sənin öz günahındır."
💡 Nəticə: İnsan hiss etməlidir ki, o tək deyil və vəziyyət nəzarət altındadır.
🔹 3. Dinləyin və Anlayış Göstərin
Ən vacib prinsip – aktiv dinləmə.
Qurbanın hisslərini ifadə etməsinə icazə verin, ona müdaxilə etməyin.
Sözlərlə deyil, bədən dili ilə də anlayış göstərin (göz təması, baş yelləmək və s.).
📌 Misal: Bir insan travmatik hadisədən danışarkən, sadəcə qulaq asın və "Səni anlayıram" kimi ifadələr işlədin.
🔹 4. Praktik Dəstək və Rahatlama Texnikaları
İnsanın nəfəsini tənzimləməsinə kömək edin (4-7-8 nəfəs metodu).
Əgər panik atak və ya həddindən artıq qorxu varsa, insanın diqqətini real dünyaya qaytarın (5-4-3-2-1 metodu).
Onlara əsas ehtiyacları üçün kömək edin (su, qida, istirahət və s.).
📌 Misal: Bir nəfər panik halındadırsa, onu yerə oturdub nəfəsini yavaşlatmağa kömək edin.
🔹 5. Sosial Dəstək və Gələcək Addımları Müəyyən Edin
Qurbanı yalnız qoymayın, ailəsi və dostları ilə əlaqə qurmasına kömək edin.
Ona ehtiyacı olan digər dəstəkləri (hüquqi, tibbi, psixoloji) tapmasına kömək edin.
Əgər lazım gələrsə, bir psixoloq və ya terapevtə yönləndirin.
📌 Misal: Zorakılığa məruz qalan bir qadına, onun üçün qadın sığınacağı və ya hüquqi yardım mərkəzi tapmağa kömək edə bilərsiniz.
3. Psixoloji İlk Yardımı Tətbiq Edərkən Bunlardan Qətiliklə Çəkinin
🚫 "Bunu unutsan, daha yaxşı hiss edərsən" → Problemi görməzdən gəlmək kömək etmir.
🚫 "Başqalarının səndən daha pis vəziyyətdə olduğunu düşün" → Bu, insanın hisslərini kiçik görməkdir.
🚫 "Nə üçün belə hiss edirsən?" → İnsan bu sualı cavablandıra bilməz, çünki o an hisslər nəzarətsizdir.
🚫 "Çox dramatik olursan" → Bu ifadə insanın ağrısını etibarsızlaşdırır.
💡 Yaxşı bir dəstəkçi olmaq üçün dinləmək və insanın hisslərini qəbul etmək ən vacib bacarıqlardır.
4. Psixoloji İlk Yardım Necə Öyrənilə bilər?
📌 Psixoloji ilk yardım hər kəs tərəfindən öyrənilə bilər, lakin bu sahədə peşəkar olmaq üçün təlimlər almaq tövsiyə olunur.
✅ Qırmızı Xaç və Qırmızı Aypara Cəmiyyətlərinin psixoloji ilk yardım təlimləri
✅ Psixologiya və böhran müdaxiləsi üzrə kurslar
✅ Təcili yardım və travma psixologiyası ilə bağlı kitablar və resurslar
5. Psixoloji İlk Yardımın Faydaları
✅ Travmatik hadisələrdən sonra insanın stress səviyyəsini azaldır.
✅ Duyğusal sabitlik və təhlükəsizlik hissini gücləndirir.
✅ Psixi sağlamlığın qorunmasına kömək edir.
✅ İnsanların post-travmatik stres pozğunluğuna məruz qalmasının qarşısını alır.
📌 Tədqiqatlar göstərir ki, psixoloji ilk yardım alan şəxslər uzunmüddətli psixoloji problemlər yaşama ehtimalı daha azdır.
6. Nəticə: Krizis Anlarında Doğru Dəstək Vermək Əhəmiyyətlidir
🎯 Psixoloji ilk yardım travma və fövqəladə hallarda insanlara dəstək olmağın ən effektiv yollarından biridir.
🎯 Düzgün psixoloji yardım insanın sağalma prosesini sürətləndirə və post-travmatik stressin qarşısını ala bilər.
🎯 Hər kəs psixoloji ilk yardım qaydalarını öyrənərək başqalarına kömək edə bilər.
💡 Unutmayın: Sakit bir səs tonu, anlayış və empatiya travmatik vəziyyətdə olan insana çox böyük dəstək ola bilər! 🤝💙
