Boyun nahiyəsindəki ağrılar müasir cəmiyyətdə geniş yayılmış bir sağlamlıq problemidir. Bu ağrılar, boyun hərəkət məhdudiyyəti və qol nahiyəsinə yayılan uyuşma kimi simptomlarla özünü göstərə bilir. Statistik məlumatlara əsasən, yetkin əhalinin təxminən 30%-i həyatının müəyyən bir dövründə boyun ağrılarından əziyyət çəkir. Bu vəziyyət, fərqli yaş qruplarında və müxtəlif peşə sahiblərində müşahidə olunur. Boyun ağrılarının bir çox səbəbi olsa da, onlardan ən əhəmiyyətlilərindən biri servikal disk yırtığıdır. Servikal disk yırtığı, onurğa sütununda yerləşən boyun disklərinin zədələnməsi nəticəsində yaranan bir patologiyadır. Bu zədələnmə, diskin içindəki yumşaq maddənin xarici qabığı deşərək çıxması ilə nəticələnir. Disk yırtığı, sinir köklərinə təzyiq edərək ağrı, keyimə və güc itkisinə səbəb ola bilər. Aparılan tədqiqatlar, bu xəstəliyin həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərdiyini sübut edir. Bu səbəbdən, servikal disk yırtığının diaqnostikası və müalicəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Servikal Disk Yırtığının Anatomik Xüsusiyyətləri

Servikal disk yırtığı boyun nahiyəsinin fəqərəarası disk yırtığı kimi tanınan bu vəziyyət, C1-C7 fəqərələri arasında yerləşən disklərdə baş verir. Boyun fəqərə sütunu yeddi fəqərədən ibarətdir və bu struktur baş ilə gövdə arasında kritik əlaqə təmin edir.

Fəqərəarası disklər anatomik quruluş baxımından iki əsas komponentdən ibarətdir:

Nucleus pulposus - diskin mərkəzi hissəsi, jelatin kimi konsistensiyaya malik
Annulus fibrosus - diskin xarici təbəqəsi, güclü fibröz halqalardan təşkil olunub
Kartilaj son plakları - fəqərə cisimləri ilə diski ayıran nazik təbəqə
Kollaqen lifləri - diskin struktural möhkəmliyini təmin edən əsas komponent

Boyun qrijası zamanı nucleus pulposus annulus fibrosusun zəif nöqtələrindən xaricə çıxır. Bu proses posterolateral istiqamətdə daha çox müşahidə edilir, çünki bu nahiyədə annulus fibrosus daha nazikdir. Servikal disk yırtığı nədir sualına cavab verərkən, bu patologiyanın biomekanik xüsusiyyətlərini qeyd etmək lazımdır.

Boyun disk yırtığı servikal herniya zamanı disk materialı sinir köklərini və ya onurğa beynini sıxışdıra bilir. C5-C6 və C6-C7 səviyyələrində hernialar daha tez-tez rast gəlinir, çünki bu nahiyələr maksimal hərəkətliliyə malikdir.

Servikal nahiyədə disk yırtığının anatomik lokalizasiyası simptomatologiyaya birbaşa təsir göstərir. Foraminal hernialarda sinir kökü sıxışması, mərkəzi hernialarda isə onurğa beyni kompressiyası baş verir. Disklərin qalınlığı servikal nahiyədə 3-4 mm təşkil edir və bu, lombar nahiyə ilə müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə azdır.

Bu anatomik xüsusiyyətlər servikal disk yırtığının klinik gedişini və müalicə yanaşmalarını müəyyənləşdirən əsas amillərdir. Fəqərə kanalının dar quruluşu boyun nahiyəsində hernia simptomlarının daha erkən meydana gəlməsinə səbəb olur.

Servikal Disk Yırtığının Səbəbləri və Fəsadları

Servikal disk yırtığının əsas səbəbləri aşağıdakı kimi təsnif edilir:

Yaş artımı: 30-50 yaş aralığında disk materialının təbii yıpranması və su məzmununun azalması
Genetik meyillik: Ailə tarixində boyun disk problemləri olan şəxslərdə risk 3 dəfə artır
Travmatik zədələnmələr: Avtomobil qəzaları, idman zədələri və ani boyun hərəkətləri
Uzunmüddətli yanlış duruş: Kompüter qarşısında əyri oturma və telefon istifadəsi
Ağır cisimlərin səhv qaldırılması: Boyun nahiyəsinə həddindən artıq yük düşməsi
Mesleki amillər: Vibrasiyaya məruz qalma və təkrarlanan boyun hərəkətləri
Çox az fiziki aktivlik: Boyun əzələlərinin zəifləməsi və destək itkisi

Degenerativ disk xəstəliyi prosesi, boyun vertebralarında təzyiqin artması ilə nəticələnir. Bu vəziyyət disk materialının dışa doğru çıxmasına və sinir köklərinin sıxılmasına səbəb olur. Həmçinin servikal spondiloz kimi yaşa bağlı dəyişikliklər də disk yırtığının inkişafını sürətləndirir.

Müalicə olunmayan servikal disk yırtığı ciddi fəsadlara yol açır. Bu fəsadlar aşağıdakı ardıcıllıqla inkişaf edir:

Sinir ucu sıxılması: Radikulopatiya adlanan bu vəziyyət əl və qola yayılan ağrıya səbəb olur
Motor funksiya pozulması: Qol və əl əzələlərində zəiflik, əşyaları tutmaqda çətinlik
Həssaslıq pozuntuları: Əl və barmaqlarında karıncalanma, uyuşma və həssaslıq itkisi
Miyelopatiya inkişafı: Onurğa beyninin sıxılması və ümumi hareket qabiliyyətinin məhdudlaşması
Xronik ağrı sindromu: Daimi boyun və qol ağrısı, yuxusuzluq və həyat keyfiyyətinin azalması

Miyelopatiya hallarında 95% xəstədə həyat aktivitələrində ciddi məhdudiyyətlər müşahidə edilir. Bu fəsadlar bəzən geri dönməz xarakter daşıyır və erkən müdaxilə edilmədiyi təqdirdə daimi əlilliyə gətirib çıxarır. Boyun yırtığı problemi həm fiziki, həm də psixoloji ağırlıqlar yaradır.

Servikal Disk Yırtığı Əlamətləri və Simptomları Nələrdir?

Boyun yırtığının əlamətləri çox müxtəlif formada özünü göstərir və xəstələrin həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edir. Nevroloji praktikamızda müşahidə etdiyimiz hallarda, simptomların şiddəti və yayılma sahəsi həssas sinir köklərinin zədələnmə dərəcəsindən asılıdır.

Əsas fiziki əlamətlər aşağıdakı kimi təzahür edir:

Boyun yırtığı ağrısı adətən sabah saatlarında daha şiddetli hiss edilir
Çiyin ağrısı boyun yırtığı nəticəsində C5-C6 səviyyəsində lokalizasiya olunur
Qol ağrısı boyun yırtığı zamanı barmaqların ucuna qədər yayılır
Boyun yırtığı uyuşma hissi əllərdə və barmaqların müəyyən bölgələrində müşahidə edilir
Başın hərəkətləri zamanı ağrının artması xarakterik əlamətdir

Radikular simptomlar daha spesifik təzahürlər nümayiş etdirir. Sinir köklərinin sıxılması nəticəsində yaranan nevroloji defisit müxtəlif səviyyələrdə özünü göstərir. Boyunda protruziya əlamətləri əsasən başın ekstensiya hərəkətləri zamanı simptomların güclənməsi ilə müəyyən edilir.

Motor pozğunluqlar əzələ zəifliyı formasında təqdim olunur:

Çiyin əzələlərində güc itkisi
Dirsəyin əyilməsində çətinlik
Biləyin zəifləməsi və əl tutma qüvvəsinin azalması
İncə motor hərəkətlərin pozulması

Sensorial dəyişikliklər xəstələrin ən çox şikayət etdiyi problemlər arasındadır. Boyun yırtığı simptomlar sırasında paresteziyalar, hipoesteziya və dizesteziya yer alır. Bu əlamətlər adətən müəyyən dermatom sahələrində paylanır.

Vegetativ sinir sisteminin təsirilə əlaqədar əlamətlər də müşahidə edilir. Vazoregulasiya pozğunluqları nəticəsində əllərdə soyuqluq hissi və rəng dəyişikliyi baş verir. Xüsusilə gecə saatlarında boyun yırtığının əlamətləri daha da intensivləşir və xəstələrin yuxusunu pozur.

Refleks dəyişiklikləri nevroloji müayinə zamanı mühüm diaqnostik əhəmiyyət daşıyır. Dərin vətər reflekslərinin hiperrefleksiya və ya hiporefleksiya istiqamətində dəyişməsi zədələnmiş səviyyənin təyinində köməkçi rol oynayır.

Müalicə Üsulları və Sağalma Prosesi

Boyun yırtığının müalicəsi xəstəliyin dərəcəsindən və simptomların şiddətindən asılı olaraq müxtəlif yollarla aparılır. Müalicə metodları konservativ və cərrahi olmaqla iki əsas qrupa bölünür.

Konservativ müalicə üsulları:

Fizioterapiya və rehabilitasiya proqramları
Qeyri-steroid iltihab əleyhinə preparatlar
Kas gevşetici dərmanlar
Servikal traksiyon terapiyası
Epidural steroid inyeksiyaları

Cərrahi müalicə seçimləri:

Anterior servikal diskektomiya və füzyon
Arxa dekompressiya əməliyyatı
Disk endoprotezləməsi
Mikroskopik diskektomiya

Boyun yırtığının təbii yolla müalicəsi yüngül və orta dərəcədə hallarda effektiv nəticələr verir. Bu metodlara akupunktur, fitoterapiya, manuel terapiya və xüsusi masaj texnikaları daxildir. Təbii müalicə üsulları ilə bərabər həkim nəzarəti altında istifadə edilməlidir.

Boyun yırtığı əməliyyatı ağır hallarda və konservativ müalicənin effekt vermədiyi vəziyyətlərdə tətbiq olunur. Əməliyyat öncəsi dəqiq diaqnostik müayinələr aparılır və xəstənin ümumi vəziyyəti qiymətləndirilir.

Sağalma prosesi aşağıdakı mərhələlərdə həyata keçirilir:

İlk müalicə mərhələsi - ağrı sindromunu azaltmaq və iltihab prosesini dayandırmaq
Rehabilitasiya dövrü - boyun əzələlərinin gücləndirilməsi və hərəkət amplitudunun bərpası
Funksional bərpa - gündəlik fəaliyyətə qayıdış və fiziki aktivliyin artırılması
Uzunmüddətli nəzarət - təkrar halların qarşısının alınması və profilaktik tədbirlər

Boyun yırtığı üçün idman mühüm rol oynayır, lakin həkim tövsiyəsi ilə aparılmalıdır. Xüsusi hazırlanmış idman proqramları servikal onurğa stabilizasiyasını təmin edir və əzələ tonusunu artırır.

Tövsiyə olunan idman növləri:

İzometrik boyun gücləndirilməsi hərəkətləri
Çiyin və trapez əzələlərinin işlənməsi
Postura düzəltmə məşqləri
Su idmanı və üzmə

Müalicə prosesində xəstənin aktiv iştirakı və həyat tərzinin dəyişdirilməsi uğurlu nəticə əldə etmək üçün zəruridir. Sağalma müddəti fərdi xüsusiyyətlərdən asılı olaraq 6-12 həftə arasında dəyişir. Müasir tibbi yanaşmalar və düzgün müalicə sxemi ilə boyun yırtığının müalicəsi yüksək effektivlik nümayiş etdirir və xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır.