1. Travma Nədir?
Travma – insanın fiziki və ya emosional rifahını ciddi şəkildə pozan hadisələrə verdiyi psixoloji reaksiyadır. Travmatik hadisələrə aşağıdakılar aid edilə bilər:
Fiziki və ya emosional zorakılıq
Qəza və ya təbii fəlakət
Sevdiklərinin ölümü və ya ayrılıq
Uşaqlıqda laqeydlik və ya zorakılıq yaşamaq
Müharibə və ya terror aktları
Ciddi xəstəlik və ya tibbi prosedurlar
🔹 Travma fərqli insanlar üçün fərqli təsir göstərə bilər.
🔹 Eyni hadisə iki fərqli insan üçün fərqli dərəcədə stres yarada bilər.
2. Travmanın Simptomları
Travma insanın həm bədəni, həm də psixologiyası üzərində təsir göstərə bilər. Simptomlar 3 əsas kateqoriyaya bölünür:
A. Emosional və Psixoloji Simptomlar
Daimi stres, narahatlıq və qorxu hissi
Gözlənilməz panik ataklar və ya təşviş hissi
Yuxusuzluq və ya kabuslar
Qəzəb, əsəbilik və emosional dalğalanmalar
Utanc, günahkarlıq hissi və ya depressiya
İnsanlardan uzaqlaşmaq və ya sosial izolyasiya
B. Fiziki Simptomlar
Bağırsaq və həzm problemləri
Ürək döyüntüsünün artması və ya nəfəs darlığı
Xroniki yorğunluq və ya baş ağrıları
Əzələ gərginliyi və ya bədən ağrıları
C. Düşüncə və Davranış Dəyişiklikləri
Hadisəni daim xatırlamaq və keçmişə ilişib qalmaq
Ətrafdakı hər şeyə qarşı həssaslıq və ya diqqət dağınıqlığı
Özünə inamın azalması və ya güvənsizlik hissi
Riskli və ya özünə zərər verici davranışlar
➡ Əgər bu simptomlar uzun müddət davam edirsə, bu, post-travmatik stress pozuntusuna (PTSP) çevrilə bilər və mütəxəssis dəstəyi tələb oluna bilər.
3. Travma Necə Beyinə Təsir Edir?
Travmatik hadisələr beyin fəaliyyətinə və stress reaksiyasına ciddi təsir edir:
Amygdala (Qorxu Mərkəzi) – Travmadan sonra hər şeyi təhlükəli kimi qavramağa başlayır.
Hippokampus (Yaddaş Mərkəzi) – Travmatik hadisəni normal xatirə kimi yox, hələ də yaşanırmış kimi yaddaşda saxlayır.
Kortizol və Adrenalin Artışı – Stress hormonlarının artması bədəni daim "həyəcan vəziyyətində" saxlayır.
🔹 Nəticə: İnsan travmadan sonra tez-tez "təhlükədə" hiss edir və normal həyatı davam etdirmək çətinləşir.
4. Travma ilə Mübarizə Üsulları
Travmanın təsirlərini azaltmaq və psixoloji sağalma prosesini sürətləndirmək mümkündür. Bunun üçün aşağıdakı üsullardan istifadə edilə bilər:
A. Özünü Anlamaq və Qəbul Etmək
Hisslərinizi inkar etməyin. Qorxu, hirs və kədər normal reaksiyalardır.
Özünüzə qarşı mərhəmətli olun. Travmanın təsirlərini azaltmaq zaman alır.
➡ Özünüzə "Mənim belə hiss etməyə haqqım var" demək sizi rahatlaşdıracaq.
B. Emosional və Sosial Dəstək Axtarmaq
Dostlar və ailə üzvləri ilə danışın. Travma haqqında danışmaq sağalma prosesini sürətləndirə bilər.
Sosial dəstək qruplarına qoşulun. Eyni vəziyyəti yaşamış insanlarla söhbət etmək faydalıdır.
➡ Duyğularınızı bölüşmək onları daha idarəolunan edəcək.
C. Travmatik Yaddaşlarla İşləmək
Jurnal yazmaq – Hisslərinizi və xatirələrinizi yazmaq psixoloji yükü azalda bilər.
Musiqi və ya rəsm çəkmək – Yaradıcı ifadə yolları travma üzərində nəzarəti artırır.
➡ Keçmişi unutmağa çalışmaq əvəzinə, onunla sağlam münasibət qurmaq daha təsirlidir.
D. Bədəni və Zehni Sakitləşdirmək
Dərin nəfəs məşqləri və meditasiya – Stres hormonlarını azaldır.
İdman və fiziki fəaliyyət – Beyində endorfin hormonlarının ifrazını artırır və özünüzü daha yaxşı hiss etməyə kömək edir.
Sağlam qidalanma və yuxu rejimi – Bədənin balansını qoruyur.
➡ Bədən sakit olduqda, zehin də sakitləşir.
E. Peşəkar Psixoloji Yardım Almaq
Psixoloq və ya psixoterapevtlə danışmaq – Travmanı emal etməyə və onun təsirlərini azaltmağa kömək edə bilər.
Koqnitiv-Davranışçı Terapiya (KDT) – Travmatik düşüncə və inancları dəyişdirməyə kömək edən effektiv bir terapiya metodudur.
EMDR (Göz Hərəkatı ilə Desensitizasiya və Yenidən İşləmə) – Travmatik yaddaşları daha az təsir edici hala gətirən bir terapiya növüdür.
➡ Əgər travma gündəlik həyatınıza mane olursa, peşəkar dəstək almaq çox vacibdir!
5. Travmadan Sonra Bərpa Prosesi
🔹 Travma keçmişdə olsa da, təsiri uzun müddət qala bilər.
🔹 Bərpa prosesi hər insan üçün fərqlidir, səbrli olmaq lazımdır.
🔹 Özünü qəbul etmək, emosional dəstək və düzgün terapiya vasitəsilə insan travma ilə yaşamağı öyrənə bilər.
💡 Unutmayın: Travma sizi müəyyənləşdirmir, siz onu idarə etməyi öyrənə bilərsiniz. Sağalmaq mümkündür! 💙
