1. Travma Sonrası Stress Bozukluğu (TSSB) Nədir?
📌 TSSB – insanın şiddətli travmatik hadisədən sonra onun təsirindən çıxa bilməməsi, daim qorxu və stress içində yaşaması halıdır.
✅ Travmadan sonra aylar və hətta illər keçsə də, hadisə insanın beynində təkrar-təkrar canlanır.
✅ TSSB insanın gündəlik həyatına və münasibətlərinə ciddi təsir edə bilər.
✅ Bu pozğunluq yalnız hərbi veteranlarda deyil, zorakılığa, qəzalara, itkilərə və travmalara məruz qalan hər kəsdə inkişaf edə bilər.
📌 Beyin travmatik hadisəni tam emal edə bilmədikdə və ya qorxu cavabı düzgün idarə olunmadıqda TSSB inkişaf edir.
2. TSSB-nin Əsas Səbəbləri
📌 TSSB adətən aşağıdakı travmatik hadisələrdən sonra inkişaf edə bilər:
🔹 1. Şəxsi Travmalar
🚨 Fiziki və ya cinsi zorakılıq.
🚨 Qəzalar, yaralanmalar və ya ciddi xəstəliklər.
🚨 Uşaqlıqda şiddət və ya istismar.
🔹 2. Ekstremal Hadisələr
🚨 Müharibə və ya terror aktları.
🚨 Təbii fəlakətlər (zəlzələ, daşqın, yanğın və s.).
🚨 Ölümlə üz-üzə qalmaq və ya şahid olmaq.
🔹 3. Emosional Travmalar və İtkilər
🚨 Yaxın bir insanın qəfil ölümü və ya itirilməsi.
🚨 Həyati təhlükə yaradan hadisələrə şahid olmaq.
🚨 İşgəncə, əsirlik və ya ciddi psixoloji travmalar.
📌 Bütün insanlar travmatik hadisələr yaşayır, lakin bəzi insanlar TSSB inkişaf etdirir, digərləri isə bu travmalardan daha tez sağalır.
3. TSSB-nin Əsas Əlamətləri
📌 Travma sonrası stress pozğunluğu aşağıdakı simptomlarla müşahidə oluna bilər.
🔴 1. Flashback və Kabuslar (Travmanın Yenidən Yaşanması)
🚨 Travmatik hadisə təkrar-təkrar xatırlanır və insan sanki həmin anı yenidən yaşayır.
🚨 Hadisə ilə bağlı kabuslar və qorxulu yuxular görmək.
🚨 Hər hansı bir qoxu, səs və ya görüntü travmanı təkrar canlandıra bilər.
📌 Məsələn, avtomobil qəzası keçirən biri, yol səsi eşidəndə və ya maşına minəndə həmin anları yenidən yaşayır.
🟡 2. Daimi Gərginlik və Qorxu (Hiperaylıq Halı)
🚨 Həmişə təhlükə hiss etmək və rahat olmamaq.
🚨 Xırda səs-küy və ya toxunuş belə insanı qorxuda bilər.
🚨 Asanlıqla qəzəblənmək və aqressiv reaksiya vermək.
📌 TSSB olan insanlar daim "döyüş ya da qaç" rejimində olurlar, bu da onların gündəlik həyatına mənfi təsir edir.
🟢 3. Travmatik Hadisədən Qaçınmaq
🚨 Travma ilə bağlı hər şeydən uzaq durmağa çalışmaq.
🚨 Hadisə baş verən yerlərə və insanlara getməkdən imtina etmək.
🚨 Travma ilə əlaqəli hissləri basdırmağa çalışmaq.
📌 Məsələn, hücuma məruz qalan biri tək getməkdən və ya müəyyən yerlərə getməkdən çəkinə bilər.
🔵 4. Emosional Çökmə və Depressiya
🚨 Sevinc və həyəcan hisslərinin azalması.
🚨 İnsanlardan uzaqlaşmaq və tənha qalmaq istəyi.
🚨 Həyatdan zövq ala bilməmək və gələcəyə ümidsiz baxmaq.
📌 TSSB insanın emosional vəziyyətini ciddi şəkildə poza bilər.
4. TSSB-nin Müalicəsi: Travmadan Sonra Necə Sağalmaq Olar?
📌 TSSB-nin müalicəsi psixoterapiya, dərman müalicəsi və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə aparılır.
✅ 1. Psixoterapiya və Danışıq Terapiyası
🧠 Koqnitiv Davranış Terapiyası (CBT):
Travmatik düşüncələri dəyişdirməyə və qorxu reaksiyalarını yenidən proqramlaşdırmağa kömək edir.
👁️ EMDR (Göz Hərəkətləri ilə Desensitizasiya və Yenidən İşləmə):
Beynin travmatik xatirələri daha az təsirli hala gətirməsinə kömək edir.
📌 Müntəzəm terapiya TSSB-nin simptomlarını əhəmiyyətli dərəcədə azalda bilər.
✅ 2. Dərman Müalicəsi
💊 Antidepresantlar (SSRI və SNRI): Depressiya və anksiyete simptomlarını azaldır.
💊 Beta-blokerlər: Hiperaylığı və panik atakları idarə etməyə kömək edir.
💊 Sedativlər (nadir hallarda): Yuxu problemlərini aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir.
📌 Dərmanlar yalnız həkim nəzarətində istifadə edilməlidir.
✅ 3. Sağlam Yaşam Tərzi və Özünü İdarəetmə
🏃♂️ Fiziki Aktivlik: Həftədə ən azı 3 dəfə idman etmək stressi və gərginliyi azaldır.
🧘 Meditasiya və Nəfəs Texnikaları: Rahatlamağa və psixoloji gərginliyi azaltmağa kömək edir.
📖 Jurnal Tutmaq: Duyğularınızı yazaraq ifadə etmək travma ilə mübarizədə faydalıdır.
👥 Dəstək Qrupları və Sosial Əlaqələr: Sevdiklərinizlə vaxt keçirmək və dəstək qruplarına qoşulmaq sağalma prosesini sürətləndirir.
📌 Həyat tərzi dəyişiklikləri beyin kimyasını normallaşdırmağa və stressi azaltmağa kömək edir.
Nəticə: Travma Sonrası Sağalmaq Mümkündür!
✅ TSSB müalicə edilə bilən bir psixoloji pozğunluqdur.
✅ Psixoterapiya və dəstək sayəsində insanlar travmalarını işləyib daha güclü ola bilərlər.
✅ Sağalma prosesi zaman alır, lakin səbirli olmaq və düzgün metodlardan istifadə etmək vacibdir.
📌 Əgər TSSB simptomlarını hiss edirsinizsə, peşəkar psixoloji dəstək almaqdan çəkinməyin! 💙🧠
