📌 Əsas növlər
1. Travmatik Beyin Zədəsi (TBZ)
NövAçıklama
🧠 Yüngül TBZ (sarsıntı – konkussiyon)Şüur itkisi ya yoxdur, ya da 30 dəq-dən azdır
🧠 Orta TBZŞüur itkisi 30 dəq–6 saat arası, görüntülərdə dəyişiklik ola bilər
🧠 Ağır TBZŞüur itkisi 6 saatdan çox, beyin toxumasında əhəmiyyətli zədə
2. Travmatik Sinir Zədəsi
NövTəsir Sahəsi
💥 Periferik sinir zədəsiQol, ayaq və ya gövdədə hiss və hərəkət itkisi
🧠 Kəllə sinirləri zədəsiDanışıq, görmə, eşitmə, udma kimi funksiyalar pozula bilər
🦴 Onurğa beyni zədəsiTetraplegiya (dörd ətraf iflici), paraplegiya (iki ətraf iflici)
⚠️ Əlamətlər
SistemƏlamətlər
🧠 BeyinBaş ağrısı, qusma, şüur pozğunluğu, yaddaş itkisi, tutmalar
👁️ Vizualİki görmə, görmə itkisi
🗣️ DanışıqSöz tapmaqda çətinlik, nitq pozğunluğu
🧍♂️ Motor funksiyalarƏl-ayaq zəifliyi, iflic
🔔 QavrayışKonfüziya, yaddaş və yönəlik pozğunluq
🤕 Kəllə sümüyü zədəsiQulaqdan qan axması, burundan maye axması (likvor) – bazal sınıq əlaməti
🔬 Diaqnostika
MüayinəTəsvir
🧲 Beyin MRT və KTBeyin toxuması, qanaxma, şişlik və kəllə sınıqları
📉 EEQBeyin elektrik aktivliyi və tutma riski
🧪 Qan analizləriŞok və infeksiya riski üçün
🧠 Nevroloji status qiymətləndirməsiGlasgow koma şkalası (GCS) ilə şüur səviyyəsinin dəyərləndirilməsi
🩺 Müalicə prinsipləri
🔹 Yüngül hallarda (sarsıntı):
💆 İstirahət və müşahidə
📵 Rəqəmsal detoks və stressin azaldılması
🧠 1–2 həftəlik aktivlik məhdudiyyəti
🔴 Ağır və orta hallarda:
MüdaxiləAçıqlama
🛌 Reanimasiya və şüur izlənməsiOksigen, təzyiq, qlükoza balansı
💉 Ödem və şişlik üçün dərmanlarDeksametazon, mannitol
🧠 CərrahiyyəQanaxma, hematoma və ya sümük qırığı varsa
👩⚕️ Sinir bərpa müalicəsiFizioterapiya, reabilitasiya, nitq və peşə terapiyası
🧘♀️ Bərpa və Reabilitasiya
DövrFokus
🛌 Əməliyyatdan sonrakı 1 ayPassiv hərəkət və qoruyucu baxım
🏃 1–3 ayƏzələ tonusu, yeriş bərpası
🗣️ 3–6 ayDanışıq və idrak bacarıqlarının gücləndirilməsi
💻 6 aydan sonraƏmək və sosial həyata uyğunlaşdırma
📈 Komplikasiyalar
🧠 Xronik baş ağrıları
⚡ Tutmalar (epilepsiya)
🧍♂️ Daimi hərəkət məhdudiyyətləri
🗣️ Nitq və yaddaş pozğunluğu
😔 Depressiya və posttravmatik stres pozuntusu (PTSP)
✅ Nəticə olaraq:
Travmatik beyin və sinir zədələri sürətli diaqnoz və multidissiplinar yanaşma tələb edən vəziyyətlərdir
Zədənin səviyyəsi və dərinliyi proqnozu müəyyən edir
Erkən reabilitasiya və psixoloji dəstək, uzunmüddətli nəticələri əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır
