CKD-nin Səbəbləri
Xroniki böyrək xəstəliyinin bir çox səbəbi vardır, bunlar arasında:
Diabet:
Tip 1 və Tip 2 diabet böyrəklərə zərər verərək xroniki böyrək xəstəliyinin ən yaygın səbəblərindən biridir. Diabet, böyrəklərdəki kiçik damarları zədələyərək, nefropatiya (diabetik böyrək xəstəliyi) ilə nəticələnə bilər.
Yüksək qan təzyiqi (hipertoniya):
Uzun müddətli yüksək qan təzyiqi böyrəklərə zərər verə bilər. Böyrəklər qan təzyiqini tənzimləməkdə iştirak etdiyi üçün hipertoniya ilə CKD arasında bir döngə yarana bilər.
Glomerulonefrit:
Böyrəklərdəki qlümerulların iltihabı olan bu vəziyyət böyrək funksiyasının pisləşməsinə səbəb ola bilər. Glomerulonefrit infeksiyalar, autoimmune xəstəliklər və ya genetik amillər nəticəsində yarana bilər.
Polikistik böyrək xəstəliyi:
Genetik bir xəstəlikdir ki, bu da böyrəklərdə kistaların yaranmasına səbəb olur. Bu kistalar böyrək toxumasını zədələyərək xroniki böyrək xəstəliyinə yol aça bilər.
Uzun müddət istifadə olunan dərmanlar:
Bəzi dərmanlar (məsələn, qeyri-steroid antiinflamatuar dərmanlar (NSAID) və müəyyən antibiyotiklər) böyrəklərə zərər verə bilər.
Böyrək infeksiyaları:
Tez-tez təkrarlanan böyrək infeksiyaları xroniki böyrək xəstəliyinə səbəb ola bilər.
CKD-nin Əlamətləri
CKD-nin simptomları və əlamətləri adətən tədricən inkişaf edir və erkən mərhələlərdə fərq edilə bilməz. Böyrəklərin funksiyasında ciddi pisləşmə baş verdikdə aşağıdakı əlamətlər müşahidə oluna bilər:
Yorğunluq və zəiflik:
Böyrəklərin toksinləri çıxarmaqda çətinlik çəkməsi səbəbindən yorğunluq hissi artır.
Şişkinlik:
Su tutma (ödem) nəticəsində əllərdə, ayaqlarda və göz ətrafında şişkinlik baş verə bilər.
Tez-tez sidiyə çıxma:
Xüsusilə gecə, sidiyə çıxma tezliyi artar.
Sidikdə dəyişikliklər:
Sidiyin rəngində dəyişiklik, köpük yaranması və ya sidikdə qan görünməsi.
Yüksək qan təzyiqi:
Böyrək xəstəliyi olan insanların çoxu yüksək qan təzyiqindən əziyyət çəkir.
Qida pozğunluqları:
İştahın azalması, mədə bulantısı, qusma və ağızda metal dadı.
Dəri problemləri:
Quru dəri, qaşınma və ya dəyişikliklər.
Yuxusuzluq:
Çətinliklər, yuxu pozğunluqları və ya gecə boyunca narahatlıq.
CKD-nin Diaqnozu
CKD-nin diaqnozu aşağıdakı üsullarla aparılır:
Tibbi tarix və fiziki müayinə:
Həkim xəstənin tibbi tarixini soruşur, simptomları qiymətləndirir və fiziki müayinə aparır.
Laboratoriya testləri:
Qan testləri: Serum kreatinin və böyrək funksiyası testləri (GFR - glomerular filtrasiya sürəti) böyrək funksiyasını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Sidik testləri: Sidikdə protein, qan və digər anormal maddələrin varlığını yoxlamaq üçün sidik analizi aparılır.
Görüntüləmə müayinələri:
Ultrasəs, KT və ya MRT böyrəklərin vəziyyətini və strukturlarını qiymətləndirmək üçün istifadə olunur.
Böyrək biopsiyası:
Bəzi hallarda, böyrək biopsiyası (sümük iliği biopsiyası kimi) böyrək toxumasının mikroskop altında incələnməsi üçün aparılır. Bu, böyrək xəstəliyinin səbəbini daha dəqiq müəyyən etməyə kömək edir.
CKD-nin Müalicəsi
CKD-nin müalicəsi, xəstəliyin mərhələsinə, səbəblərinə və xəstənin vəziyyətinə bağlıdır. Müalicə üsulları arasında:
Diyet dəyişiklikləri:
Aşağı proteinli pəhriz, aşağı sodyum, kalium və fosfor tərkibli qidalar. Su qəbulunu nəzarət altında saxlamaq vacibdir.
Dərman müalicəsi:
Antihipertensiv dərmanlar: Yüksək qan təzyiqini idarə etmək üçün istifadə edilir.
Dəri qaşınmasının müalicəsi: Antihistaminiklər və ya digər dərmanlar ilə.
Dəmir, fol turşusu və vitamin D əlavələri: Anemiyanın və digər pozğunluqların qarşısını almaq üçün.
Dializ:
Xroniki böyrək xəstəliyinin son mərhələlərində böyrəklərin funksiyasını əvəz etmək üçün hemodializ və ya peritoneal dializ istifadə olunur.
Böyrək transplantasiyası:
Terminal mərhələyə çatmış CKD-də böyrək transplantasiyası böyrək funksiyasını bərpa etmək üçün ən yaxşı müalicə seçeneğidir.
CKD-nin Profilaktikası
CKD-nin riskini azaltmaq üçün aşağıdakı tədbirlər həyata keçirilməlidir:
Düzgün qidalanma: Sağlam və balanslı qidalanma böyrək sağlamlığını qorumağa kömək edir.
Fiziki aktivlik: Müntəzəm fiziki fəaliyyət qan dövranını yaxşılaşdırır və kilonu idarə etməyə kömək edir.
Siqaret çəkməmək: Siqaret böyrək xəstəliklərinin inkişaf riskini artırır.
Daimi tibbi nəzarət: Xüsusilə diabet və ya hipertoniya olan xəstələrdə, böyrək funksiyasının müntəzəm yoxlanılması vacibdir.
Suyun müntəzəm qəbulu: Kifayət qədər su içmək böyrəklərin funksiyasını dəstəkləyir.
Nəticə
Xroniki böyrək xəstəliyi (CKD), böyrəklərin funksiyalarının tədricən pisləşməsi ilə xarakterizə olunan ciddi bir vəziyyətdir. Diabet, yüksək qan təzyiqi və glomerulonefrit kimi səbəblər CKD-yə yol aça bilər. Xəstəliyin erkən diaqnozu, müalicəsi və profilaktik tədbirlər böyrək sağlamlığını qorumaqda mühüm rol oynayır. CKD-nin müalicəsi xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq pəhriz, dərman müalicəsi, dializ və ya böyrək transplantasiyasını əhatə edə bilər.
