Yuxuda Gəzintinin Əlamətləri
Yuxuda gəzinti, adətən yuxunun dərindən olan mərhələsində baş verir və bunun əlamətləri aşağıdakılardır:
1. Hərəkət etmə
Yuxuda gəzən şəxs, yuxu zamanı yerindən qalxıb gəzməyə başlar. Bu, bəzən sadə gəzinti, bəzən isə daha mürəkkəb hərəkətlər (məsələn, ev əşyalarını hərəkət etdirmək, pəncərəni açmaq və ya hətta sürücülük etmək) ola bilər.
2. Zəif şüur və diqqət
Şəxs, yuxuda olduğu üçün ətrafını tam qavrayıb anlaya bilməz və buna görə də hərəkətləri nəzarətsiz olur.
3. Yavaş və koordinasiyasız hərəkətlər
Yuxuda gəzən şəxs bəzən yavaş, koordinasiyasız və qarışıq hərəkətlər edərək hərəkət edir. Bu hərəkətlər zamanla dəyişə bilər və şəxs, ətrafına diqqət yetirmədən irəliləyir.
4. Yanlış davranışlar
Yuxuda gəzən şəxs, əslində yerində olmadığı və ya sərhədləri bilmədiyi üçün zədələnə bilər. Bəzən yuxuda gəzən şəxsin qəribə və təhlükəli hərəkətləri (məsələn, pəncərədən atlama və ya alətləri səhv istifadə etmə) müşahidə edilə bilər.
5. Yuxudan oyanma və yaddaşın olmaması
Şəxs yuxuda gəzdikdən sonra oyandıqda, etdiyi hərəkətləri xatırlamaya bilər. Yuxudan oyandığında, bəzən heç bir şeyin baş vermədiyini düşünə bilər.
Yuxuda Gəzintinin Səbəbləri
Yuxuda gəzinti müxtəlif faktorlardan qaynaqlana bilər. Bu səbəblər adətən fiziki, psixoloji və ya genetik amillərlə əlaqəli ola bilər.
1. Genetik Faktorlar
Yuxuda gəzintinin ailə üzvlərində daha çox rast gəlinməsi səbəbindən genetik faktorların bu vəziyyətin inkişafında rol oynadığı düşünülür.
2. Stres və Narahatlıq
Güclü emosional stres, anksiyete, və ya narahatlıq, yuxuda gəzintiyə səbəb ola bilər. Şəxsin gündəlik həyatında və ya işində yaşadığı narahatlıqlar, yuxu pozğunluqlarına yol aça bilər.
3. Yuxu Problemləri
Yuxu pozğunluqları, məsələn, yuxusuzluq və ya qeyri-sabit yuxu rejimi, yuxuda gəzintinin baş verməsinə səbəb ola bilər. Yuxu apnoesi və yuxu xəstəlikləri də bu vəziyyəti daha da pisləşdirə bilər.
4. Dərmanlar və Kimyəvi Maddələr
Bəzi dərmanlar, xüsusən də psixotropik dərmanlar, yuxuda gəzintini stimullaşdıra bilər. Bu dərmanlar bəzən yuxu dövrünü və bədənin reaksiya verə bilmə qabiliyyətini təsir edər.
5. Alkoqol və Narkotik Maddələr
Alkoqol və narkotik maddələrdən istifadə edilməsi də yuxuda gəzintinin yaranmasına səbəb ola bilər. Bu maddələr yuxu dövrünün tənzimlənməsinə təsir edərək yuxuda gəzinti və digər yuxu pozğunluqlarını tetikleyebilir.
6. Beyin Zədələnmələri və Nöroloji Xəstəliklər
Beyin travması və ya bəzi nöroloji xəstəliklər (Parkinson xəstəliyi və ya demans kimi) da yuxuda gəzintiyə səbəb ola bilər. Bu xəstəliklər beyin funksiyalarını dəyişdirərək yuxu və davranış pozğunluqlarına yol aça bilər.
Yuxuda Gəzintinin Müalicəsi
Yuxuda gəzinti müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Yuxu rejimi və həyat tərzi dəyişiklikləri
Düzgün yuxu mühiti: Yuxuda gəzən şəxsin yuxu mühiti rahat və sakit olmalıdır. Yaxşı bir yuxu rejimi, təkrarlanan yuxuda gəzinti hadisələrinin qarşısını alır.
Düzenli yuxu saatları: Şəxsin hər gün eyni vaxtda yatmağa və eyni vaxtda oyanmağa cəhd etməsi lazımdır.
Stress idarəetmə: Meditasiya, yoga və ya dərin nəfəs alma kimi rahatlama üsulları, stresin azaldılmasına kömək edə bilər.
2. Psixoterapiya
Koqnitiv Davranış Terapisi (CBT): Yuxuda gəzinti ilə əlaqəli olan narahatlıq və qorxu ilə başa çıxmağa kömək edən terapiyalar tətbiq oluna bilər. Bu terapiya, şüurlu düşüncə və davranış dəyişikliklərini təşviq edir.
3. Dərman müalicəsi
Yuxu dərmanları və narahatlıq müalicəsi: Yuxuda gəzinti ilə əlaqəli olaraq, bəzi dərmanlar (məsələn, benzodiazepinlər və ya sedativlər) istifadə edilə bilər. Bu dərmanlar yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və yuxuda gəzinti halları üçün müalicə effektini təmin etməyə kömək edir.
4. Yuxu təlimləri
Yuxu monitorinqi: Şəxsin yuxu təlimləri və yuxu rejimi barədə məlumatlandırılması, yuxuda gəzintinin qarşısını almağa kömək edə bilər. Məsələn, şüurlu yuxu məşqləri tətbiq edilə bilər.
5. Təhlükəsizlik tədbirləri
Ətraf mühitin təhlükəsizləşdirilməsi: Yuxuda gəzən şəxsə zərər verməməsi üçün otağında təhlükəsizliyi təmin etmək vacibdir. Pəncərə və qapıları bağlamaq, zədələnmə riskini azaltmaq üçün təhlükəsiz əşyaların yerləşdirilməsi lazımdır.
Nəticə
Yuxuda gəzinti (somnambulizm) yuxu pozğunluqları arasında daha çox yayılmış bir vəziyyətdir və müxtəlif fiziki, psixoloji və sosial amillərdən qaynaqlanır. Bu vəziyyətin qarşısını almaq və ya müalicə etmək üçün düzgün yuxu rejimi, stress idarəetmə üsulları və dərman müalicəsi ilə yanaşı, təhlükəsizlik tədbirləri də vacibdir. Yuxuda gəzən şəxslər üçün mütəxəssisə müraciət etmək və uyğun müalicə planı hazırlamaq çox önəmlidir.
