Ağciyərlərdə Maye Yığılmasının Səbəbləri
1. Ürək Problemləri (Kardiogen Pulmoner Ödem)
Ürək çatışmazlığı: Ürək düzgün şəkildə qanı bədəndə dövr etdirmədikdə, qan ağciyərlərdə yığıla bilər. Bu vəziyyətdə qan damarlarında təzyiq artar və bu da mayenin ağciyər toxumalarına keçməsinə səbəb olur.
Sol tərəfli ürək çatışmazlığı: Ürəyin sol tərəfi qanı bədəndən alıb ağciyərlərə pompaladıqda, bu qan axını yavaşlayarsa, maye ağciyərlərdə toplanır və pulmoner ödemə səbəb olur. Sol tərəfli ürək çatışmazlığı, adətən, infarkt və ya uzunmüddətli hipertoniya nəticəsində yaranır.
Kardiyomiyopatiya: Ürək əzələsinin zəifləməsi və ya genişlənməsi də ürək-damar dövranını pozaraq ağciyərlərdə mayenin yığılmasına səbəb ola bilər.
2. Ağciyərlə əlaqəli olmayan səbəblər (Qeyri-kardiogen Pulmoner Ödem)
Yüksək Hündürlük Pulmoner Ödemi (HAPE): Yüksək irtifalarda (adətən 2500 metrdən yuxarı) oksigenin azalması ağciyərlərdə mayenin yığılmasına səbəb ola bilər. HAPE dağçılar və ya yüksək yerlərə sürətlə çıxan insanlar arasında rast gəlinir.
Ağciyərlərdə infeksiyalar (pnevmoniya): Ağciyər infeksiyaları və ya digər iltihabi proseslər ağciyər toxumasının zədələnməsinə və alveollara maye yığılmasına səbəb ola bilər.
Toksinlər və kimyəvi maddələr: Zəhərli kimyəvi maddələrin inhalasiyası (tüstü, ammonyak, klor və s.) ağciyər toxumasına zərər verə və pulmoner ödem yarada bilər.
Böyrək çatışmazlığı: Böyrəklərin düzgün işləməməsi nəticəsində bədəndə artıq maye saxlanıla bilər və bu da ağciyərlərdə ödem yarada bilər.
Dərmanların və ya narkotik maddələrin yan təsirləri: Dərmanlar və ya qan damarlarını genişləndirən maddələr (məsələn, heroin, kokain) ağciyərlərdə maye yığılmasına səbəb ola bilər.
Suda boğulma: Suyun ağciyərlərə dolması nəfəs yollarının tıxanmasına və alveollarda maye yığılmasına səbəb olur, bu da pulmoner ödemə gətirib çıxara bilər.
3. Yaralanma və ya Travmalar
Ağciyər travmaları: Gərginlikli döş qəfəsi travmaları, qapalı döş qəfəsi travmaları və ya ciddi qəzalar nəticəsində ağciyər toxuması zədələnə bilər və bu, alveollarda maye yığılmasına səbəb ola bilər.
İntravaskulyar maye yüklənməsi: Xəstəxanada çoxlu miqdarda damar daxili mayenin sürətlə verilməsi də bəzən pulmoner ödemə səbəb ola bilər.
Ağciyərlərdə Mayenin Yığılmasının Simptomları
Ağciyərlərdə mayenin yığılması nəticəsində ən çox rast gəlinən simptom nəfəs darlığıdır. Ağciyər ödeminin digər əsas simptomları aşağıdakılardır:
Nəfəs Darlığı:
Ağciyərlərdə mayenin yığılması oksigenin alveollar vasitəsilə qan dövranına keçməsini çətinləşdirir, bu da nəfəs darlığına və nəfəs almaqda çətinliyə səbəb olur. Nəfəs darlığı xüsusilə uzanarkən və ya fiziki fəaliyyət zamanı daha çox nəzərə çarpır.
Gecə Yuxuda Nəfəs Darlığı (Paroksismal Nokturnal Dispne):
Ağciyər ödemi olan xəstələr tez-tez gecə yuxuda nəfəs darlığı ilə oyanırlar. Uzanmış vəziyyətdə maye yığılması artır və bu, yuxuda tənəffüs problemlərinə səbəb ola bilər.
Öskürək və Köpüklü Bəlğəm:
Ağciyər ödemi olan xəstələrdə tez-tez öskürək müşahidə olunur və bu, çox vaxt köpüklü və ya qan qarışmış bəlğəm ilə müşayiət olunur.
Çarpıntılar və Ürək Ritmi Problemləri:
Ürəyin yavaşlaması və ya sürətlənməsi (taxikardiya) baş verə bilər, çünki ürək ağciyərlərdə yığılan maye ilə mübarizə aparmağa çalışır.
Dodaqlarda və Dırnaqlarda Göyərmə (Siyanoz):
Ağciyərlərdə oksigenin çatışmazlığı səbəbindən xəstələrdə dodaqların və dırnaqların göyərməsi baş verə bilər.
Ayaqlarda Şişkinlik (Ödem):
Pulmoner ödem ürək çatışmazlığı ilə əlaqəli olarsa, ayaqlarda və ayaq biləklərində də şişkinlik meydana çıxa bilər.
Nəfəs Alarkən Fit Səsi:
Nəfəs alarkən səsli və fitli nəfəsalma (xırıltılı nəfəs) müşahidə oluna bilər.
Ağciyərlərdə Maye Yığılmasının Diaqnostikası
Ağciyərlərdə mayenin yığılması dərhal tibbi müdaxilə tələb edir. Diaqnoz aşağıdakı üsullar vasitəsilə qoyulur:
Fiziki Müayinə:
Həkim stetoskopla ağciyərləri dinləyir. Ağciyər ödemində ağciyərlərdə xışıltılı səs (raller) eşidilə bilər.
Rentgen Müayinəsi:
Ağciyər ödeminin təsdiqlənməsi və mayenin yığıldığı sahələrin müəyyən edilməsi üçün döş qəfəsinin rentgen müayinəsi aparılır.
Ekokardioqrafiya (EKO):
Ürəyin işini və strukturlarını qiymətləndirmək üçün ekokardioqrafiya istifadə olunur. Bu test ürək-damar problemlərini, xüsusən sol tərəfli ürək çatışmazlığını müəyyən etməyə kömək edir.
Qan Testləri:
Qan qazlarının (oksigen və karbondioksid səviyyələrinin) ölçülməsi ağciyərlərin oksigeni qana necə köçürdüyünü qiymətləndirir. Bundan əlavə, böyrək funksiyasını, elektrolit balansını və ürək-damar problemlərini yoxlamaq üçün qan testləri aparıla bilər.
EKQ (Elektrokardioqram):
Ürəyin ritmini və elektrik fəaliyyətini yoxlamaq üçün elektrokardioqram istifadə olunur. EKQ ürəyin funksiyaları haqqında daha ətraflı məlumat verir.
Kompüter Tomoqrafiyası (CT):
Rentgen müayinəsi ilə müəyyən edilə bilməyən problemlərin daha dəqiq görüntüsünü əldə etmək üçün kompüter tomoqrafiyası (CT) istifadə oluna bilər.
Ağciyərlərdə Mayenin Yığılmasının Müalicəsi
Ağciyər ödeminin müalicəsi təcili tibbi müdaxilə tələb edir və müalicə əsasən onun səbəbindən asılıdır. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Oksigen Terapiyası
Ağciyərlərdə maye yığıldıqda, toxumalara kifayət qədər oksigen çatmayacağı üçün xəstəyə oksigen maskası və ya burun kanülü vasitəsilə oksigen verilir. Ağır hallarda xəstəyə ventilyatorla mexaniki tənəffüs dəstəyinə ehtiyac ola bilər.
2. Diuretiklər (Sidikqovucular)
Ürək çatışmazlığı və ya böyrək problemləri səbəbindən ağciyərlərdə maye yığılması baş veribsə, diuretik dərmanlar bədəndən artıq mayenin atılmasına kömək edir və bu yolla pulmoner ödemi azaldır.
3. Ürək Dərmanları
Vazodilatatorlar (damar genişləndirici dərmanlar) qan damarlarını genişləndirərək ürəyin işini yüngülləşdirir və ürək çatışmazlığı səbəbindən yaranan pulmoner ödemi azaltmağa kömək edir. Məsələn, nitroqliserin bu məqsədlə istifadə edilə bilər.
İnotrop dərmanlar ürəyin işini gücləndirir və qan axınını artıraraq ağciyərlərdəki maye yığılmasını azaldır.
4. Müvəqqəti Yüksək Hündürlükdən Endirmə
Əgər pulmoner ödem yüksək irtifada baş verirsə, xəstə mümkün qədər tez aşağı hündürlüyə endirilməlidir. Əlavə olaraq, yüksək irtifa üçün oksigen terapiyası və ya xüsusi dərmanlar (məsələn, nifedipin) təyin edilə bilər.
5. Ağciyər İnfeksiyalarının Müalicəsi
Ağciyərdə infeksiyaların səbəb olduğu ödem hallarında, infeksiyanı aradan qaldırmaq üçün antibiotiklər və ya digər müalicələr təyin oluna bilər.
6. Cərrahi Müdaxilə
Ağciyər ödemi ürək qapağı problemlərindən və ya digər ciddi ürək-damar patologiyalarından qaynaqlanırsa, cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Məsələn, ürək qapağı xəstəlikləri qapağın dəyişdirilməsi və ya təmiri əməliyyatı ilə müalicə oluna bilər.
Nəticə
Ağciyərlərdə mayenin yığılması ciddi tənəffüs və ürək-damar problemlərinin əlamətidir və təcili tibbi yardım tələb edir. Nəfəs darlığı, öskürək və ya sinə ağrısı kimi simptomlar müşahidə olunarsa, dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir. Erkən diaqnoz və müalicə ilə ağciyər ödeminin yaratdığı təhlükələrin qarşısını almaq və vəziyyəti yaxşılaşdırmaq mümkündür.
