Allergik xəstəliklər: Əlamətləri, səbəbləri və müalicəsi

Allergik xəstəliklər müasir cəmiyyətin sağlamlıq sahəsində ciddi problemlərindən biridir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) məlumatına görə, dünya əhalisinin təxminən 20-30%-i bu tip xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Bu vəziyyət immun sisteminin müəyyən maddələrə qarşı qeyri-adekvat reaksiyası nəticəsində yaranır. Allergiyanın yayılması son illərdə artaraq, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə müşahidə olunur. Məsələn, Avropada allergiya halları son 30 ildə ikiqat artıb. Bu artım genetik meyillilik, ətraf mühit faktorları və həyat tərzi dəyişiklikləri kimi bir sıra səbəblərlə əlaqələndirilir. Allergenlərə məruz qalma, şəhər mühitində çirklənmə səviyyəsi və qidalanma vərdişləri bu prosesdə əhəmiyyətli rol oynayır. Allergik reaksiyalar dərinin səthindən tutmuş tənəffüs yollarına qədər müxtəlif orqan sistemlərini təsir edə bilər. Bu xəstəliklərin idarə edilməsi və qarşısının alınması üçün dəqiq diaqnoz və effektiv müalicə yanaşmaları böyük əhəmiyyət kəsb edir. Allergiyanın müxtəlif formaları mövcuddur; bunlar arasında astma, rinit, dəri iltihabı (ekzema) və qida allergiyaları geniş yayılmışdır. Hər bir növün özünəməxsus kliniki təzahürləri və müalicə metodları vardır. Bu xəstəliklər, fərdlərin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə aşağı sala bilər.

Allergiya Əlamətləri və Növləri Hansılardır?

Allergik xəstəliklər immunitet sisteminin müxtəlif maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiyası nəticəsində yaranır. Bu vəziyyətlər dəri, təneffüs orqanları və həzm sistemində müxtəlif allergiya növləri şəklində özünü göstərir.

Dəridə allergiya əlamətləri ən çox rast gəlinən simptomlar arasındadır:

• Qırmızı ləkələr və şişkinliklər

• Şiddətli qaşınma və yandırma hissi

• Allergik səpgilər və qabarcıqlar

• Dərinin quruyması və soyulması

• Eksematoz dəyişikliklər

Boğazda allergiya əlamətləri təneffüs sistemində ciddi narahatlıq yaradır. Bu əlamətlər boğazda qaşınma, şişkinlik, xırıltı və nəfəs almada çətinlik şəklində təzahür edir. Allergik rinitdə burun tıxanması və asqırıq da müşahidə olunur.

Qanda allergiya əlamətləri laborator testlərlə müəyyən edilir. IgE səviyyəsinin yüksəlməsi allergik reaksiyanın əsas göstəricisidir.

Allergik dəri xəstəlikləri arasında atopik dermatit, kontakt dermatit və ürtiker ən geniş yayılmışdır. Bu xəstəliklər müxtəlif yaş qruplarında fərqli intensivlikdə təzahür edir. Peşəkar allergoloji müayinə allergik xəstəliklərin düzgün diaqnostikası üçün vacibdir.

Allergiyanın Yaranma Səbəbləri və Müalicə Yolları

Allergiya nədir sualına cavab vermək üçün immunitet sisteminin normal təbiətdə zərərsiz maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya göstərməsi prosesini başa düşmək lazımdır. Bu vəziyyət genetik meyillik və ətraf mühit faktorlarının birgə təsiri nəticəsində yaranır.

Əsas allergiya səbəbləri aşağıdakı amillərə bağlıdır:

• Hereditar faktor və genetik meyillik

• Çiçək tozları və hava yolu allergenleri

• Qida məhsulları və kimyəvi maddələr

• Ev tozu gənələri və heyvan tükləri

• Dərman preparatları və sintetik maddələr

Müalicə prosesində həkimlərin təcrübəsi göstərir ki, ən güclü allergiya dərmanı seçimi fərdi xüsusiyyətlərə əsaslanmalıdır. Antihistamin preparatları, kortikosteroidlər və immunoterapiya metodları tətbiq edilir.

Allergiya zamanı nə etməli məsələsində ilk addım allergenlərlə təmasın dayandırılmasıdır. Dərhal təcili yardım çağırılmalı və həkimin tövsiyələri dəqiq yerinə yetirilməlidir. Anafılaktik şok riski olan hallarda təxirə salınan müdaxilə həyat üçün təhlükəli olur.

Qanda allergiya analizi spesifik IgE antitelləri səviyyəsini müəyyən edir. Bu test allergen növlərini dəqiq şəkildə identifikasiya etməyə imkan verir.

Allergiya zamanı nə yeməli məsələsində hipoallergenik pəhriz tətbiq edilir. Təzə meyvələr, tərəvəzlər və emal edilməmiş məhsullar üstünlük təşkil edir. Qızartma və ədviyyatlı yeməklərdən çəkinmək tövsiyə olunur. Su rejiminin düzgün təşkili və probiotik qəbulu immun sistemin balansını dəstəkləyir.

Allergik Xəstəliklərdən Qorunma Üsulları Hansılardır?

Allergik xəstəliklərdən qorunmaq üçün allergenlərlə təmasın məhdudlaşdırılması və mühit kontrolu həlledici rol oynayır. Ev və iş yerindəki allergen mənbələrinin idarə edilməsi ilə immun sistemin həssaslığının azaldılması mümkündür.

Allergenlərlə təmasın azaldılması üçün aşağıdakı üsullar tətbiq edilir:

• Ev tozu gənələrinin aradan qaldırılması üçün çarpayı örtüklərinin həftədə bir dəfə 60°C-də yuyulması

• Polen həssaslığında pəncərələrin qapalı saxlanması və hava təmizləyici cihazların istifadəsi

• Heyvan tükü allergenlərinə qarşı ev heyvanlarının yataq otağına girişinin məhdudlaşdırılması

• Kif mantarlarının qarşısının alınması üçün evdə nəmlik səviyyəsinin 50%-dən aşağı saxlanması

• Kimyəvi allergenlərdən uzaq durmaq üçün təbii təmizlik məhsullarının seçilməsi

Həkim nəzarəti altında həyata keçirilən qorunma tədbirləri müəyyən ardıcıllıqla tətbiq edilməlidir:

1. Allergen testlərinin aparılması və fərdi həssaslıq profilinin müəyyən edilməsi

2. Mühit kontrolu planının hazırlanması və allergen mənbələrinin identifikasiyası

3. İmmunitet gücləndirilməsi üçün sağlam qidalanma rejiminin təşkili

4. Streslə mübarizə üsullarının öyrənilməsi və tətbiqi

5. Düzenli həkim nəzarəti və qorunma planının yenilənməsi

Uzun müddətli nəticələr əldə etmək üçün fərdi qorunma tədbirlərinin ardıcıl tətbiqi və mütəmadi olaraq yenilənməsi vacibdir.

Mövsümi Allergiyaların İlin Hansı Dövrlərində Kəskinləşməsi Baş Verir?

Mövsümi allergiyalar ilin müxtəlif dövrlərində fərqli allergenlərin təsiri ilə kəskinləşir. Hər mövsümün spesifik aeroallergenlər və onların konsentrasiya səviyyələri mövcuddur.

Yaz Aylarında Mövsümi Allergiyalar

Yaz aylarında ağac polenlərinin səbəb olduğu allergik reaksiyalar baş verir:

• Qovaq ağacı polenlərinin mart-aprel aylarında intensiv yayıldığı müşahidə edilir

• Meşə ağacı polenlərinin səbəb olduğu allergik rinitlər aprel-may aylarında kəskinləşir

• Qayın ağacı polenlərinin may ayında maksimum səviyyəyə çatdığı qeydə alınır

Yay Aylarında Mövsümi Allergiyalar

Yay dövründə otlar və bitkilərin polenlərinin təsiri artır:

• Çəmən otlarının polenlərinin iyun-iyul aylarında maksimum səviyyəyə çatması müşahidə olunur

• Dənli bitkilərin səbəb olduğu allergik manifestasiyalar iyul-avqust aylarında kəskinləşir

• Yovşan və qarışqa otunun polenlərinin avqust ayında yüksək konsentrasiyada olduğu qeydə alınır

Payız Aylarında Mövsümi Allergiyalar

Payız aylarında göbələk sporlarının və son çiçək açan bitkilərin təsiri müşahidə edilir:

• Alternaria göbələk sporlarının sentyabr-oktyabr aylarında yüksək səviyyədə olduğu müəyyənləşir

• Qarışqa otu polenlərinin sentyabr ayında hələ də aktiv olduğu qeydə alınır

Qış Aylarında Mövsümi Allergiyalar

Qış aylarında mövsümi allergenlər minimal səviyyədə qalır:

• Dekabr-fevral aylarında yalnız qapalı məkan allergenləri aktiv olur

• Xarici allergenlərin təsiri bu dövrdə ən aşağı səviyyəyə düşür

Allergik Xəstəliklərin Uşaqlarda Görülmə Riski Nə Qədərdir?

Uşaq yaşlarında immun sisteminin inkişaf mərhələsində olması, allergik reaksiyaların yaranma ehtimalını artıran əsas faktorlardan biridir. Pediatrik allergologiyada müşahidə olunan statistikalar göstərir ki, 3 yaşadək uşaqların 15-20%-i müxtəlif allergik xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Hipersensitivlik reaksiyalarının erkən yaşlarda meydana gəlmə riski, immun toleransının tam formalaşmaması ilə əlaqələndirilir.

Atopik xəstəliklərin uşaqlarda görülmə riski aşağıdakı genetik faktorlarla birbaşa əlaqəlidir:

• Valideynlərdən birində allergiya olduqda 35-40% risk

• Hər iki valideyində allergik xəstəlik mövcuddursa 60-80% risk

• Ailədə allergiya tarixçəsi olmadıqda 10-15% risk

Erkən yaşda allergenlərlə təmasın təsir mexanizmaları kompleks xarakter daşıyır. Doğumdan sonrakı ilk aylarda qida allergenləri, məişət allergenləri və inhalyasiya allergenlərinə məruz qalma dərəcəsi həlledici rol oynayır. Immunoqlobulin E səviyyəsinin yaşla əlaqəli olaraq dəyişməsi, atopik dermatit, allergik rinit və bronxial astmanın yaranma dinamikasını müəyyən edir.

Allergik marshın gedişatı 6 aylıqdan başlayaraq mərhələli şəkildə inkişaf edir. Neonatal dövrün xüsusiyyətləri nəzərə alındıqda, immun sisteminin adaptasiya qabiliyyəti yaşla birlikdə güclənir.

Alternativ Təbabətdə Allergik Xəstəliklərin İdarə Edilməsi

Müasir tibbdə ənənəvi müalicə üsulları ilə yanaşı, alternativ təbabət metodları da allergik xəstəliklərin idarə edilməsində mühüm rol oynayır. Bu yanaşmalar bədənin təbii müdafiə mexanizmlərini gücləndirərək uzunmüddətli nəticələr təmin edir.

Fitoterapiyanın Allergik Xəstəliklərdə Rolu

Bitki mənşəli preparatlar immunmodulyator təsir göstərərək orqanizmin alergen qarşı həssaslığını azaldır:

• Quercetin tərkibli bitkilər histamin azadolmasını ləngidir

• Ginkgo biloba ekstraktı iltihabönü prosesləri zəiflədir

• Chamomile infuziyaları dəri reaksiyalarını yumşaldır

Fitoterapiyada istifadə edilən təbii antihistaminlər kimyəvi preparatlara alternativ təşkil edir. Həkimlərin nəzarəti altında tətbiq edilən bitki ekstraktları yan təsirləri minimal saxlayır.

Akupunktura və Digər Təbii Vasitələrin İstifadəsi

Enerji nöqtələrinin stimulyasiyası immunsistemə düzəldici təsir göstərir:

• Klassik akupunktura qi axınını bərpa edərək allergik reaksiyaları azaldır

• Refleksoterapiya neyrohumoral tənzimləməni normallaşdırır

• Aromterapiya stress faktoru aradan qaldıraraq xəstəliyin gedişini yaxşılaşdırır

Xalq təbabətində istifadə edilən bu metodlar klinik tədqiqatlarla təsdiqlənmişdir. Müntəzəm seanslar nəticəsində allergik reaksiyaların tezliyi və intensivliyi nəzərəçarpacaq dərəcədə azalır.

Homeopatiyanın Allergiyalarda Tətbiqi

Homeopatik yanaşma "bənzəri bənzərə müalicə edir" prinsipi əsasında fəaliyyət göstərir. Ultra kiçik dozalarda hazırlanan preparatlar orqanizmin öz məqavimət gücünü mobilizasiya edir. Bu metodun effektivliyi fərdi həssaslıq və konstitusional xüsusiyyətlərdən asılıdır.

Pəhriz və Qidalanmanın Allergiyaya Təsiri

Anti-iltihab təsirli qida məhsulları allergik reaksiyaları minimuma endirir:

• Omega-3 turşuları iltihabı azaldır

• Probiotik qidalar bağırsaq mikroflorasını bərpa edir

• C vitamini ilə zəngin məhsullar immunsistemi gücləndiri

Alternativ təbabət metodları ənənəvi müalicə ilə birlikdə tətbiq edildikdə kompleks yanaşma təmin edir, allergik xəstəliklərin idarə edilməsində daha dayanıqlı nəticələr əldə olunur.