Avaskulyar Nekrozun Səbəbləri
AVN-nin əsas səbəbi sümük toxumasının qan dövranının kəsilməsidir. Aşağıda bu vəziyyətin yaranma səbəbləri verilmişdir:
1. Travma
Sümük və ya oynaq travmaları (qırıq və çıxıqlar) qan damarlarına zərər verərək AVN-yə səbəb ola bilər.
2. Qeyri-travmatik səbəblər
Steroid istifadəsi: Uzun müddət yüksək dozalı kortikosteroid istifadəsi qan damarlarının daralmasına və qan axınının kəsilməsinə səbəb ola bilər.
Alkoqol istifadəsi: Uzun müddət yüksək miqdarda alkoqol qəbul etmək yağ molekullarının sümük damarlarını tıxamasına səbəb ola bilər.
Xəstəliklər: Şəkərli diabet, qan laxtalanması pozğunluqları, lupus, oraqvarı hüceyrəli anemiya kimi xəstəliklər.
Radiasiya terapiyası: Xərçəng müalicəsi zamanı sümük toxumasına təsir göstərə bilər.
Kimya terapiyası: Xərçəng müalicəsində istifadə olunan bəzi dərmanlar qan damarlarını təsirləndirə bilər.
3. İdiopatik (naməlum səbəblər)
Bəzi hallarda AVN-nin dəqiq səbəbi müəyyən edilə bilmir.
Avaskulyar Nekrozun Əlamətləri
AVN-nin simptomları xəstəliyin mərhələsinə görə dəyişir. İlk mərhələlərdə simptomlar çox zəif və ya heç olmaya bilər. Əlamətlər bunlardır:
1. Ağrı
İlk olaraq yalnız aktivlik zamanı hiss edilən ağrı.
İrəliləmiş mərhələlərdə istirahətdə belə davam edən daimi ağrı.
2. Hərəkət məhdudiyyəti
Oynaqlarda sərtlik və hərəkətlərin məhdudlaşması.
3. Sümük çökməsi
Oynağın formasının dəyişməsi və strukturun pozulması.
4. Şişlik
Təsirə məruz qalmış oynağın ətrafında şişkinlik.
Avaskulyar Nekrozun Diaqnozu
Diaqnoz üçün müxtəlif müayinə üsulları istifadə edilir:
Fiziki müayinə:
Oynaq hərəkətləri zamanı ağrının və sərtliyin yoxlanması.
Təsvir müayinələri:
Rentgen: Sümük quruluşunda dəyişiklikləri aşkar etmək üçün ilkin üsuldur.
MRT (Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası): AVN-nin erkən mərhələlərində sümükdəki qan axını problemlərini müəyyən etmək üçün ən dəqiq üsuldur.
KT (Kompüter Tomoqrafiyası): Sümük səthinin vəziyyətini daha dəqiq göstərir.
Laborator müayinələr:
AVN-yə səbəb ola biləcək digər xəstəliklərin araşdırılması üçün qan testləri aparıla bilər.
Avaskulyar Nekrozun Müalicəsi
Müalicə xəstəliyin mərhələsinə və təsirlənmiş sümüyün vəziyyətinə görə dəyişir. Erkən mərhələlərdə konservativ üsullar, irəliləmiş mərhələlərdə isə cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər.
1. Konservativ Müalicə
Dərman müalicəsi:
Ağrıkəsicilər: İbuprofen, parasetamol və ya digər qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar.
Antikoaqulyantlar: Qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün qan durulaşdırıcılar.
Bisfosfonatlar: Sümük toxumasını qorumaq üçün istifadə edilə bilər.
Fizioterapiya və reabilitasiya:
Sümük və oynaq hərəkətini yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi məşqlər.
Zərərli hərəkətlərdən çəkinmək üçün xəstəyə uyğun yardım vasitələrinin (əsalar və s.) istifadəsi.
Oynaq yüklənməsinin azaldılması:
Fiziki fəaliyyəti məhdudlaşdırmaq.
Əsasən təsirlənmiş bölgəyə düşən yükü azaltmaq.
2. Minimal İnvaziv Müdaxilə
Core dekompressiya:
Təsirlənmiş sümükdə qan dövranını yaxşılaşdırmaq üçün sümüyə kiçik dəliklər açılır.
Sümük grefti:
Zədələnmiş sümük sahəsinə sağlam sümük toxumasının köçürülməsi.
3. Cərrahi Müalicə
Oynaq protezi (artroplastika):
İrəliləmiş mərhələlərdə zədələnmiş oynaq protezlə əvəz olunur.
Sümük osteotomiyası:
Sümükdəki təzyiqi azaltmaq üçün sümüyün müəyyən hissəsinin dəyişdirilməsi.
Avaskulyar Nekrozun Qarşısının Alınması
Risk faktorlarını idarə etmək:
Steroidlərin uzun müddətli istifadəsindən çəkinmək.
Alkoqol istehlakını məhdudlaşdırmaq.
Sümük sağlamlığını qorumaq:
D vitamini və kalsium baxımından zəngin qidalar qəbul etmək.
Müntəzəm fiziki fəaliyyətlə sümük gücünü qorumaq.
Xəstəliklərin erkən diaqnozu və müalicəsi:
Lupus, şəkərli diabet kimi risk faktorlarının nəzarətdə saxlanılması.
Nəticə
Avaskulyar nekroz vaxtında diaqnoz və müalicə edilmədikdə ciddi sümük və oynaq problemlərinə səbəb ola bilər. Erkən mərhələlərdə müalicə daha sadə və təsirli ola bilər. Şiddətli oynaq ağrısı və hərəkət məhdudiyyəti kimi əlamətlər ortaya çıxdıqda, mütləq bir ortoped və ya travmatoloqa müraciət etmək tövsiyə olunur.
