Uşaqlarda müşahidə olunan beyin şişləri daha çox beynin aşağı hissəsində və beyincikdə (infratentorial) yerləşir.Yetkinlərdə beynin yuxarı hissəsində (supratentorial) yerləşir.Uşaqlarda ən çox rast gəlinən şişlər beyin sapı, beyincik və görmə sinirinin gliomaları, anadangəlmə kraniofaringiomalar və teratomalardır.Beyin toxumasından əmələ gələn qlial şişlər, beyin qişalarından əmələ gələn meningioma, sinir qişasından əmələ gələn akustik neyroma, hipofiz vəzinin şişləri böyüklərdə və orta yaşlarda tez-tez rast gəlinir.İrəli yaşlarda digər orqanlardan beyinə yayılan metastatik şişlər çoxluq təşkil edir.
Beyin şişlərinin simptomları
Beyin şişləri beyindəki yerləşməsinə, növünə və ölçüsünə görə fərqli nəticələr verir. Baş ağrısı, ürəkbulanma, qusma və kəllədaxili təzyiqin artması ən çox görülən simptomlardır.
Səhər pisləşən və gün boyu davam edən baş ağrısı
tutmalar,
ürəkbulanma-qusma,
Qollarda və ayaqlarda hiss itkisi və ya zəiflik
Gəzməkdə çətinlik, balansın pozulması
Görmədə dəyişikliklər və/və ya anormal göz hərəkətləri
Yuxusuzluq,
Şəxsiyyət və yaddaş dəyişiklikləri
nitq dəyişiklikləri
Bu dəyişikliklər beyin şişləri kimi başqa bir problemə görə baş verə bilər.
Beyin şişlərinin diaqnozu
İlk növbədə şikayətlər ətraflı sorğulanmalı, ailə tarixi və tam fiziki müayinə tələb olunur. Ümumi müayinədən sonra ətraflı “nevroloji müayinə” də aparılmalıdır. Yuxusuzluq, əzələ gücü, əzələlərin koordinasiyalı hərəkətləri, reflekslər və ağrıya reaksiya yoxlanılmalıdır. Göz hərəkətləri də ətraflı öyrənilməlidir. Fiziki və nevroloji müayinənin nəticəsindən asılı olaraq aşağıdakı “radioloji müayinələrdən” biri və ya bir neçəsi tələb oluna bilər.
Beyin şişlərinin müayinələri
Beynin kompüter tomoqrafiyası,
Maqnit rezonans görüntüləmə (MR) müayinəsi, MR-angioqrafiya, MR-Spektroskopiya, Diffuziya MR, Funksional MR, MR Traktoqrafiya
Serebral angioqrafiya,
Pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET), SPECT
Elektroensefaloqrafiya (EEQ)
Beyin şişlərinin simptomları
Beyin şişləri beyindəki yerləşməsinə, növünə və ölçüsünə görə fərqli nəticələr verir. Baş ağrısı, ürəkbulanma, qusma və kəllədaxili təzyiqin artması ən çox görülən simptomlardır.
Səhər pisləşən və gün boyu davam edən baş ağrısı
tutmalar,
ürəkbulanma-qusma,
Qollarda və ayaqlarda hiss itkisi və ya zəiflik
Gəzməkdə çətinlik, balansın pozulması
Görmədə dəyişikliklər və/və ya anormal göz hərəkətləri
Yuxusuzluq,
Şəxsiyyət və yaddaş dəyişiklikləri
nitq dəyişiklikləri
Bu dəyişikliklər beyin şişləri kimi başqa bir problemə görə baş verə bilər.
Beyin Şişlərinin Müalicəsi
Beyin şişinin müalicəsi bir çox amillərdən asılıdır. Beyin şişinin növü, yeri, şiş diametri, xəstənin yaşı və ümumi sağlamlığı; Müalicə üsulunun seçilməsində vacibdir. Müalicə üsulu və tətbiq üsulu uşaq və böyüklər üçün fərqlidir.
Beyin şişlərinin müalicəsində; “Cərrahiyyə”, “Radioterapiya”, “Kimyaterapiya” istifadə edilə bilər. Əməliyyat növü şişin diametrinə və yerləşdiyi yerə görə qərar verilir. Radioterapiya yüksək enerjili şüalardan istifadə edərək xərçəng hüceyrələrini öldürür. Xərçəng əleyhinə dərmanların istifadəsi kemoterapi adlanır. Bu müalicə üsulları bəzi xəstələrdə ayrı, bəzi xəstələrdə isə birlikdə istifadə olunur.
Beyin şişlərinin müalicə qrupunda; neyrocərrah, “radiasiya onkoloqu”, “tibbi onkoloq”, fizioterapevt, loqoped və dietoloq iştirak etməlidir.
Müalicə başlamazdan əvvəl xəstələrə beyin ödeminin qarşısını almaq üçün "steroidlər" və qıcolmaların qarşısını almaq və nəzarət etmək üçün "antikonvulsant" dərmanlar verilir. Əgər hidrosefali, yəni beyin su yollarında tıxanma, malabsorbsiya və ya artım səbəbiylə beyin su yollarının böyüməsi deməkdirsə, şunt qoyula bilər.
Beyin şişlərinin diaqnostikası
İlk növbədə şikayətlər ətraflı sorğulanmalı, ailə tarixi və tam fiziki müayinə tələb olunur. Ümumi müayinədən sonra ətraflı “nevroloji müayinə” də aparılmalıdır. Yuxusuzluq, əzələ gücü, əzələlərin koordinasiyalı hərəkətləri, reflekslər və ağrıya reaksiya yoxlanılmalıdır. Göz hərəkətləri də ətraflı öyrənilməlidir. Fiziki və nevroloji müayinənin nəticəsindən asılı olaraq, aşağıdakı “radioloji müayinələrdən” biri və ya bir neçəsi tələb oluna bilər:
Beyin şişlərinin müayinələri
Beynin kompüter tomoqrafiyası,
Maqnit rezonans görüntüləmə (MR) müayinəsi, MR-angioqrafiya, MR-Spektroskopiya, Diffuziya MR, Funksional MR, MR Traktoqrafiya
Serebral angioqrafiya,
Pozitron emissiya tomoqrafiyası (PET), SPECT
Elektroensefaloqrafiya (EEQ)
Beyin Şişlərinin Müalicəsi
Beyin şişinin müalicəsi bir çox amillərdən asılıdır. Beyin şişinin növü, yeri, şiş diametri, xəstənin yaşı və ümumi sağlamlığı; Müalicə üsulunun seçilməsində vacibdir. Müalicə üsulu və tətbiq üsulu uşaq və böyüklər üçün fərqlidir.
Beyin şişlərinin müalicəsində; “Cərrahiyyə”, “Radioterapiya”, “Kimyaterapiya” istifadə edilə bilər. Əməliyyat növü şişin diametrinə və yerləşdiyi yerə görə qərar verilir. Radioterapiya yüksək enerjili şüalardan istifadə edərək xərçəng hüceyrələrini öldürür. Xərçəng əleyhinə dərmanların istifadəsi kemoterapi adlanır. Bu müalicə üsulları bəzi xəstələrdə ayrı, bəzi xəstələrdə isə birlikdə istifadə olunur.
Beyin şişlərinin müalicə qrupunda; neyrocərrah, “radiasiya onkoloqu”, “tibbi onkoloq”, fizioterapevt, loqoped və dietoloq iştirak etməlidir.
Müalicə başlamazdan əvvəl xəstələrə beyin ödeminin qarşısını almaq üçün "steroidlər" və qıcolmaların qarşısını almaq və nəzarət etmək üçün "antikonvulsant" dərmanlar verilir. Əgər hidrosefali, yəni beyin su yollarında tıxanma, malabsorbsiya və ya artım səbəbiylə beyin su yollarının böyüməsi deməkdirsə, şunt qoyula bilər.
Beyin Şişlərinin Cərrahi Müalicəsi
Beyin şişlərinin müalicəsində istifadə edilən ilk üsuldur. Məqsəd normal beyin toxumasına zərər vermədən bütün şişi çıxarmaqdır. Şiş mümkün qədər çıxarılmalıdır. Bu məqsədlə şişin yeri və yeri ilə yanaşı, mikrocərrahi texnika, endoskopiya, xəritəçəkmə, oyaq əməliyyat, naviqasiya kimi dəstəkləyici texnoloji üsullardan da istifadə edilə bilər.
Ancaq beyin toxumasına zərər vermədən şişi çıxarmaq mümkün deyilsə, bəziləri qala bilər. Patoloji diaqnostika üçün şişin kütləvi təsirinə görə artan kəllədaxili təzyiqi azaltmaq və əlaqəli tapıntıları düzəltmək və digər şişlərin təsirini artırmaq üçün şişin ölçüsünü mümkün qədər azaltmaq üçün şişin qismən çıxarılması aparıla bilər. müalicə üsulları. Şişin bir hissəsinin çıxarılması belə beyindəki təzyiq əlamətlərini aradan qaldırır, qalan hissəsi isə radioterapiya və/yaxud kimyaterapiya ilə müalicə edilə bilər.
Biopsiya
Biyopsiya ilə şişin çox kiçik bir hissəsinin götürülməsi ilə patoloji diaqnoz qoyula bilər və müalicə üsulunun seçilməsinə kömək edir.
Beyin şişlərində radioterapiya
Radioterapiya güclü radioaktiv şüaların köməyi ilə xərçəng hüceyrələrinin məhv edilməsi və böyüməsinin dayandırılmasıdır. Bu müalicə beyin şişləri üçün cərrahi müdaxiləni əvəz etmir. Ümumiyyətlə əməliyyatdan sonra qalan və ya cərrahi müdaxilə mümkün olmadıqda şiş toxumasının müalicəsi üçün istifadə olunur.
Xarici radioterapiya: Böyük cihazların köməyi ilə xaricdən verilən şüa terapiyasıdır. Həftədə 5 gün 5-6 həftə verilir. Müalicə sxemi şişin növü və ölçüsündən və xəstəliyin yerindən asılıdır.
Braxiterapiya: Radioaktiv maddənin birbaşa şişə yerləşdirilməsi ilə həyata keçirilən müalicədir. İmplant beyində qısa müddətə və ya daimi olaraq qalır. İmplant hər gün bir qədər radiasiya yayaraq onu müalicə edir.
Stereotaksik radiocərrahiyyə:
Xüsusilə kiçik və dərin yerləşmiş şişlərdə tətbiq edilən bir üsuldur. CT və ya MR ilə şişin yerinin verilməsi və sonra müxtəlif bucaqlarda verilməsi və çoxlu şüaların hədəf nöqtəyə yönəldilməsi ilə həyata keçirilən bir müalicə növüdür.
Beyin şişlərində kemoterapi
Kimyaterapiya xərçəng hüceyrələrinin dərmanlarla öldürülməsidir. Bir və ya daha çox dərman birlikdə tətbiq oluna bilər. Adətən şifahi, əzələdaxili və ya venadaxili olaraq verilir. Kimyaterapiyanın birbaşa serebrospinal mayeyə yeridilməsinə intratekal kemoterapiya deyilir.
Kimyaterapiya adətən dövrlərdə aparılır və hər 21-28 gündən bir təkrarlanır. Xəstənin kimyaterapiya ala bilib-bilməyəcəyi, nə qədər müalicə alacağı, şişin növü, xəstənin yaşı və ümumi vəziyyətinə qərar verilir.
Xərçəng müalicəsində təkcə şiş hüceyrələri deyil, bəzən sağlam hüceyrələr də məhv edilə bilər. Buna görə xəstələrin əksəriyyəti müalicə zamanı xoşagəlməz yan təsirlərlə qarşılaşırlar. Yan təsirlər; Bu, müalicənin növündən və müalicə olunan ərazidən asılıdır və şəxsdən şəxsə dəyişə bilər. Xəstənin həkimi yan təsirləri minimuma endirəcək bir müalicə planı seçir. Bu yan təsirlər adətən müalicənin bitməsi ilə başa çatır.
Cərrahi müalicə zamanı; Normal beyin toxumasının zədələnməsindən asılı olaraq zəiflik, koordinasiya pozğunluğu, şəxsiyyət dəyişiklikləri, nitq və düşünmə çətinliyi ola bilər. Xəstələrdə qıcolmalar ola bilər. Yan təsirlər əməliyyatdan dərhal sonra pisləşir, lakin sonrakı günlərdə yox olur.
Uşaq xəstələrdə radioterapiya; Öyrənmə əlilliyinə, görmə pozğunluğuna, böyümə və inkişaf geriliyinə səbəb ola bilər.
Əsas beyin şişləri
Glial şişlər: Glial şişlər beyin şişlərinin 45-50%-ni təşkil edir. Onlar beynin dəstəkləyici hüceyrələri olan glial hüceyrələrdən ibarətdir. Beyinə sızırlar. Sərhədlər aydın deyil. Astrositoma, Glioblastoma, Oliqodendroglioma, Ependimoma kimi müxtəlif patoloji növlərinə rast gəlmək olar. Müalicə zamanı patoloji mərhələnin təyin edilməsi vacibdir. Glioblastomalar (GBM) bədənin ən bədxassəli şişlərindən biridir. Bütün glial şişlərin 40-50%-ni təşkil edir. 50-60 yaşlarında tez-tez rast gəlinir. Sürətli böyümə göstərirlər.
Meningiomalar: Bütün kəllədaxili şişlərin 20%-ni təşkil edir. Ən çox 40-60 yaşlarında müşahidə olunur. Qadınlarda 2 dəfə çox rast gəlinir. Meningiomalar araknoid strukturlar adlanan hörümçək toruna bənzər strukturlardan yaranır. Onlar xoşxassəli (xoşxassəli) şişlərdir. Təzyiq təsiri ilə əlamətlər göstərirlər. Məkan vacibdir. Beynin dibində və həssas hissələrində olanlar təhlükəlidir.
Hipofiz şişləri: Bütün kəllədaxili şişlərin 5%-ni təşkil edir. Onlar hipofiz vəzinin ön hissəsindən əmələ gəlir (neyrohipofiz şişləri nadirdir) və ümumiyyətlə xoşxassəli olur. Baş ağrısı optik siniri sıxaraq görmə sahəsinin itməsinə, həddindən artıq hormon ifrazının təsirinə və ya hipofiz vəzini basaraq endokrin xəstəliklərə səbəb ola bilər.
Sinir qabığının şişləri: Onlar bütün kəllədaxili şişlərin 6%-ni təşkil edir. Onlar beyindən çıxan sinir qişalarından əmələ gəlir. Vestibulyar şvannoma vestibulyar (eşitmə-daxili qulaq balansı) sinirinin qabığından əmələ gəlir. Xeyirxahdır. Qadınlarda yaygındır. Baş ağrısı, eşitmə itkisi, balanssızlıq, üzün uyuşması, ağrı, üz iflici, əks bədən yarısında iflic udma çətinliyi əlamətləri göstərə bilər.
Metastatik şişlər: Onlar bütün beyin şişlərinin 30%-ni təşkil edir. Hər hansı bir bədxassəli şiş beyinə metastaz verə bilər. Ən çox görülən bədxassəli melanoma, AC, döş, kolon və böyrək xərçəngləri beyinə metastaz verir. 50% metastazlar çoxlu olur.
Beyin Şişlərinin Risk Faktorları
Yaş: Beyin şişləri hər yaşda baş verə bilsə də, böyüklər və yaşlı insanlarda daha çox rast gəlinir. Bəzi şiş növləri uşaqlıqda daha çox rast gəlinir.
Kimyəvi maddələr: Solventlər, insektisidlər, neft yan məhsulları, zəhərli maddələrin beyin şişinin inkişaf riskini artırdığı bilinir.
Radiasiya: Yüksək dozada radiasiyaya məruz qalma beyin şişi riskini artırır.
Elektromaqnit sahələri: Yüksək gərginlikli xətlər, baza stansiyaları, mobil telefonlar, mikrodalğalı sobalar və s. kimi yüksək elektromaqnit təsirlərə uzun müddət məruz qalmanın beyin şişinin əmələ gəlməsi riskini artırdığı düşünülsə də, hələ tam sübuta yetirilməyib.
Genetik faktorlar: Beyin şişlərinin bəzi növlərinin bəzi genetik irsi xəstəliklərlə (məsələn, neyrofibromatoz, vərəmli skleroz, Von Hippell Lindau xəstəliyi, Turko sindromu və s.) əlaqəli olduğu müəyyən edilmişdir.
N-Nitroso məhsulları: Bəzi emal edilmiş qidalarda, siqaretlərdə, bəzi kosmetik məhsullarda və s. tərkibində nitrit və nitrat olan məhsulların risk yaratdığı düşünülür.
İnfeksiya, virus və allergenlər: Bəzi beyin şişlərinin əmələ gəlməsində Epstein-Barr virusu və Sitomeqalovirus kimi viral agentlərin rolları müəyyən edilmişdir.
