Növləri:
Böyrək xərçənginin bir neçə növü mövcuddur:
Renal Hüceyrə Karsinoması (RCC): Böyrək xərçənginin ən yaygın növüdür və böyrəyin mikroskopik filtrləmə vahidlərinin (nefronların) tərkibində olan kiçik boruların içərisində yaranır.
Klar hüceyrəli karsinoma: RCC-nin ən yaygın alt növüdür.
Papiller renal hüceyrə karsinoması: RCC-nin ikinci ən yaygın alt növüdür.
Kromofob renal hüceyrə karsinoması: Nadir, lakin müəyyən bir növ RCC-dir.
Urotelial (Transitional Cell) Karsinoma: Böyrək çanağı və ya sidik axarı daxilində başlayır və böyrək xərçənglərinin təxminən 5-10%-ni təşkil edir.
Wilms Şişi (Nefroblastoma): Uşaqlarda ən çox rast gəlinən böyrək xərçəngidir.
Böyrək Sarkoması: Böyrəkdə yaranan nadir bir xərçəng növüdür və əzələ və ya birləşdirici toxuma hüceyrələrindən yaranır.
Əlamətləri:
Böyrək xərçənginin erkən mərhələlərində simptomlar ümumiyyətlə nəzərə çarpmır. Xəstəlik irəlilədikcə aşağıdakı əlamətlər meydana çıxa bilər:
İdrarda qan (hematuriya): İdrarın rəngi qırmızı, çəhrayı və ya kola rəngində ola bilər. Bəzən mikroskopik qan izləri də müşahidə edilə bilər.
Belin yan tərəfində və ya qarın nahiyəsində davamlı ağrı: Xüsusilə böyrək nahiyəsində dərin, küt ağrı.
Kütlə və ya şişlik: Böyrək və ya qarın nahiyəsində hiss edilə bilən bir kütlə.
Çəki itkisi: Sürətli və izah edilməyən çəki itkisi.
İştahsızlıq və bulantı.
Yüksək hərarət: Xüsusilə səbəbi bilinməyən davamlı və ya təkrarlanan hərarət.
Tez-tez yorğunluq və zəiflik.
Anemiya (qan azlığı): Böyrək xərçənginin təsirinə görə qanın oksigen daşıma qabiliyyətinin azalması.
Hipertoniya (yüksək təzyiq): Böyrəklərin təsiri səbəbindən qan təzyiqinin yüksəlməsi.
Xərçəng bədənin digər hissələrinə yayılırsa (metastaz), sümüklərdə ağrı, öskürək, təngnəfəslik, qanla öskürək kimi əlamətlər də meydana çıxa bilər.
Səbəbləri və Risk Faktorları:
Böyrək xərçənginin dəqiq səbəbi tam bilinmir, lakin bir sıra risk faktorları xəstəliyin inkişaf riskini artıra bilər:
Siqaret çəkmə: Siqaret çəkənlərin böyrək xərçəngi riski daha yüksəkdir.
Piylənmə (Obezlik): Artıq çəki böyrəklərin işini artırır və xərçəng riskini artıra bilər.
Hipertoniya: Yüksək qan təzyiqi böyrək xərçəngi riskini artırır.
Ailə tarixi: Ailədə böyrək xərçəngi olanların xəstəliyə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir.
İrsi genetik sindromlar: Von Hippel-Lindau xəstəliyi, papiller böyrək hüceyrə karsinoması və ya Birt-Hogg-Dube sindromu kimi irsi xəstəliklər.
Kimyəvi maddələrə məruz qalma: Məsələn, kadmium, bəzi herbisidlər və həddindən artıq işlənmiş məhsulların istifadəsi.
Cinsi və yaş faktoru: Kişilərdə böyrək xərçəngi riski qadınlara nisbətən daha yüksəkdir və risk yaşla artır.
Uzunmüddətli dializ: Xroniki böyrək çatışmazlığı səbəbindən uzun müddət dializ alan xəstələrdə risk artar.
Diaqnoz:
Böyrək xərçənginin diaqnozu üçün həkimlər bir sıra üsullardan istifadə edə bilərlər:
Qan testləri və sidik testləri: Xərçənglə əlaqəli anemiya, böyrək funksiyası və ya digər anormallıqları müəyyən etmək üçün.
Görüntüləmə metodları:
Ultrasonoqrafiya: Böyrəklərin vəziyyətini yoxlamaq və hər hansı anormallığı aşkarlamaq üçün.
Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Böyrəklərin və ətrafdakı toxumaların dəqiq görüntüsünü əldə etmək üçün.
Maqnetik Rezonans Tomoqrafiyası (MRT): Yumşaq toxuma strukturlarının dəqiq görüntülərini təmin edir, xüsusilə kontrast allergiyası olan xəstələr üçün uyğundur.
Biopsiya: Şübhəli toxumadan nümunə götürülərək mikroskop altında araşdırılır.
Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET) Skanı: Xərçəngin bədənin digər hissələrinə yayılıb-yayılmadığını yoxlamaq üçün.
Müalicə:
Böyrək xərçənginin müalicəsi xəstəliyin mərhələsinə, növünə, yayılma dərəcəsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə əsasən dəyişir:
Cərrahi müdaxilə:
Nefrektomiya: Böyrəyin bir hissəsi (parçalı nefrektomiya) və ya bütövlükdə çıxarılması (radikal nefrektomiya).
Minimal invaziv cərrahiyyə: Laparoskopik və ya robotik cərrahi üsullar vasitəsilə böyrəyin çıxarılması.
Hədəflənmiş terapiya: Xərçəng hüceyrələrinin spesifik molekulyar hədəflərinə yönəlmiş dərman müalicəsi (məsələn, tirozin kinaz inhibitorları).
İmmunoterapiya: Bədənin immun sistemini xərçəng hüceyrələrinə qarşı mübarizə aparmağa kömək edən müalicə metodu. Məsələn, PD-1/PD-L1 inhibitorları.
Radiasiya terapiyası: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək və ya böyüməsini dayandırmaq üçün yüksək enerji şüalarından istifadə edilir. Əsasən palliativ müalicə olaraq tətbiq edilir.
Krioterapiya və ya Radiofrekans ablasiya: Xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istilik və ya soyuqdan istifadə edilən minimal invaziv metodlar.
Profilaktika:
Böyrək xərçənginin riskini azaltmaq üçün aşağıdakı addımlar tövsiyə edilir:
Siqaretdən imtina: Siqaret çəkənlərin böyrək xərçəngi riski yüksəkdir, buna görə də siqareti tərk etmək vacibdir.
Sağlam çəki saxlamaq: Balanslı pəhriz və müntəzəm fiziki fəaliyyət vasitəsilə.
Qan təzyiqinə nəzarət etmək: Sağlam həyat tərzi və ya dərman vasitəsilə yüksək təzyiqi idarə etmək.
Kimyəvi maddələrdən qorunmaq: Kadmium və digər zərərli maddələrdən uzaq durmaq.
Böyrək xərçəngi ilə bağlı narahatlığınız varsa və ya risk faktorlarınız varsa, erkən diaqnostika və müalicə üçün həkimə müraciət etmək vacibdir.
