Böyük Depressiyanın Əlamətləri:
Böyük depressiya, müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Bu əlamətlər, ən az iki həftə davam etdikdə və günlük fəaliyyətləri təsir etdikdə diaqnoz qoyula bilər. Əlamətlərə aşağıdakılar daxil ola bilər:
Əhvalın davamlı olaraq pis olması:
Həftənin böyük bir hissəsində, demək olar ki, hər gün depressiv əhval-ruhiyyə hissi və ya ümidsizlik.
İştah və çəki dəyişiklikləri:
Artan və ya azalan iştah və bununla əlaqədar çəki itkisi və ya artması.
Yuxu pozuntuları:
Həddindən artıq yuxu (hipersomniya) və ya yuxusuzluq (insomniya).
Enerji və güc itkisi:
Fiziki və emosional yorğunluq, gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirməkdə çətinlik çəkmək.
İçsel narahatlıq və ya ləngimə:
Hərəkətlərin və ya danışığın yavaşlaması və ya əksinə, narahatlıqdan dolayı həddindən artıq hərəkətlilik.
Özünə qarşı mənfi düşüncələr:
Özünə qarşı dəyərsizlik hissi, təqsirlilik və ya uğursuzluq hissi.
Ölümlə bağlı düşüncələr və intihar düşüncələri:
Ölümlə bağlı düşüncələr, intihar haqqında fikirlər və ya intihar cəhdləri.
Maraqların itməsi:
Əvvəllər zövq alınan fəaliyyətlərə qarşı maraq və həvəsin itməsi (anhedoniya).
Konsentrasiya və qərar vermədə çətinliklər:
Diqqətin cəmlənməsi, düşüncələr arasında keçid etmə və ya qərar qəbul etməkdə çətinliklər.
Böyük Depressiyanın Səbəbləri:
Böyük depressiyanın səbəbləri çoxşaxəlidir və bir neçə amil bir arada təsir edə bilər. Bu səbəblər aşağıdakılar ola bilər:
Genetik faktörlər:
Depressiya, ailə üzvlərində və yaxınlarda olduğu zaman daha çox baş verə bilər. Genetik predispozisiya, depressiyaya daha meylli olmağa səbəb ola bilər.
Kimyəvi balanssızlıq:
Beyindəki bəzi kimyəvi maddələr (nevrotransmitterlər) - məsələn, serotonin, noradrenalin və dopamin - depresyona səbəb ola bilər. Bu maddələrin balanssızlığı, əhvalın dəyişməsinə və depressiyaya gətirib çıxara bilər.
Psixoloji və emosional faktorlar:
Stresli həyat hadisələri (məsələn, yaxın birinin itirilməsi, işsizlik, boşanma) depressiya yarada bilər. Bəzi insanlar bu cür hadisələrə daha həssas reaksiya verə bilər.
Fiziki xəstəliklər və dərmanlar:
Bəzi fiziki xəstəliklər, məsələn, ürək xəstəlikləri, diabet, və ya xroniki ağrı, depressiya ilə əlaqəli ola bilər. Eyni zamanda, bəzi dərmanlar da depressiyanın simptomlarını yarada bilər.
Hormon dəyişikliyi:
Hormon dəyişiklikləri, xüsusilə qadınlarda, doğum sonrası dövr, menopoz və ya hətta doğuş öncəsi dövr (pre-menstrual dövr) kimi vəziyyətlərdə depressiyaya səbəb ola bilər.
Böyük Depressiyanın Diaqnozu:
Böyük depressiya diaqnozu qoyularkən, bir neçə psixoloji və fiziki müayinələrdən istifadə olunur. Bu müayinələrə aşağıdakılar daxildir:
Psixoloji qiymətləndirmə:
Həkim və ya psixoloq, xəstənin əhval-ruhiyyəsini və həyat keyfiyyətini qiymətləndirir, depresiyanın əlamətlərini sorğulayır.
Müxtəlif testlər:
Depressiyanın müəyyənləşdirilməsi üçün suallar və anketlərdən istifadə olunur. Beck Depressiya Anketi və ya Hamilton Depressiya Skalas kimi testlər, depressiyanın şiddətini ölçmək üçün istifadə edilə bilər.
Fiziki müayinə:
Depressiyanın digər tibbi səbəblərdən (məsələn, hormonal pozğunluq, tiroid problemləri) qaynaqlandığını müəyyən etmək üçün fiziki müayinə və laboratoriya testləri aparılır.
Böyük Depressiyanın Müalicəsi:
Böyük depressiyanın müalicəsi müxtəlif yanaşmalarla aparılır. Müalicə üsulları xəstənin vəziyyətinə və simptomların şiddətinə görə dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Psixoterapiya:
Koqnitiv-davranış terapiyası (CBT): Depressiyanın səbəb olduğu mənfi düşüncələri dəyişdirmək və gündəlik həyatla daha yaxşı başa çıxmağa kömək etmək üçün istifadə olunur.
Dialektik davranış terapiyası (DBT): Bu terapiya, emosional tənzimləmə və insanın sosial bacarıqlarını inkişaf etdirməyə yönəlir.
Psixodinamik terapiya: İnsanların keçmiş həyat təcrübələri və subkonsious düşüncələrini anlamağa kömək edir.
Dərman müalicəsi:
Antidepresanlar: Serotonin və noradrenalin səviyyəsini artıran dərmanlar (SSRI, SNRI) depressiyanın simptomlarını yüngülləşdirə bilər.
Antipsikotik dərmanlar: Bəzi hallarda, şiddətli depressiyada və psixoz simptomları göstərən insanlara antipsikotik dərmanlar da təyin edilir.
Mood-stabilizatorlar: Bəzi xəstələrdə depressiyanın şiddətini azaltmaq üçün bu dərmanlar da təyin edilə bilər.
Elektrokonvulsiv terapiya (ECT):
Şiddətli depressiya və ya digər müalicələrə cavab verməyən vəziyyətlərdə, elektrokonvulsiv terapiya (ECT) istifadə edilə bilər. Bu üsulda, beynə elektrik impulsları verilir və ciddi depressiya simptomlarını azaltmağa kömək edir.
Rahatlama və həyat tərzi dəyişikliyi:
Fiziki fəaliyyət: İdman, depressiyanı yüngülləşdirə bilər, çünki fiziki fəaliyyət endorfinlərin (xoşbəxtlik hormonları) istehsalını artırır.
Yaxşı yuxu rejimi: Yaxşı yuxu keyfiyyəti, bədənin və zehnin yaxşı işləməsinə kömək edir.
Sağlam qidalanma: Düzgün qidalanma, zehni sağlamlığı dəstəkləyir.
Sosial dəstək: Ailə və dostlardan dəstək almaq, depressiyanın öhdəsindən gəlməkdə mühüm rol oynayır.
Nəticə:
Böyük depressiya ciddi və uzun müddətli bir vəziyyətdir, lakin müalicə ilə idarə oluna bilər. Psixoterapiya, dərman müalicəsi və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə depressiya simptomları yüngülləşdirilə və insanın həyat keyfiyyəti artırıla bilər. Depressiyanın erkən aşkar edilməsi və düzgün müalicə ilə insanların həyatlarına daha yaxşı davam etmələri mümkündür. Hər hansı bir depressiya əlaməti gördüyünüzdə, dərhal bir psixoloq və ya psixiatrla məsləhətləşmək vacibdir.
