Endometriozun ümumi yerləşmə sahələri:
Yumurtalıqlar,
Fallop boruları,
Uşaqlıq ətrafındakı bağlar,
Qarın boşluğu,
Bağırsaqlar və ya sidik kisəsi.
Endometriozun simptomları:
Endometriozun simptomları fərqli ola bilər və bəzi qadınlar heç bir simptom yaşamaya da bilər. Lakin endometriozun ən yaygın simptomları aşağıdakılardır:
Şiddətli menstruasiya ağrısı (dismenoreya):
Menstruasiya dövründə normal ağrılardan daha şiddətli qarın və ya bel ağrısı.
Cinsi əlaqə zamanı ağrı (dispareuniya):
Cinsi əlaqə zamanı və ya sonra şiddətli ağrı hissi.
Pelvik ağrı:
Menstruasiya dövrləri arasında qarın və ya pelvik bölgədə davamlı və ya təkrarlanan ağrı.
Ağrılı bağırsaq və ya sidik ifrazı:
Bağırsaq hərəkətləri və ya sidik ifrazı zamanı ağrı, xüsusilə menstruasiya zamanı bu simptomlar şiddətlənə bilər.
Güclü menstruasiya qanamaları:
Adi menstruasiya qanamalarından daha çox və ya daha uzun davam edən qanamalar.
Sonsuzluq:
Endometrioz yumurtalıqlara və fallop borularına təsir edərək sonsuzluğa səbəb ola bilər. Endometriozlu qadınların təxminən 30-40%-i sonsuzluq problemi yaşayır.
Həzm və bağırsaq problemləri:
Qarın şişkinliyi, ishal və ya qəbizlik kimi həzm problemləri menstruasiya zamanı daha da pisləşə bilər.
Endometriozun səbəbləri:
Endometriozun dəqiq səbəbi tam olaraq bilinmir, lakin bir neçə nəzəriyyə var:
Retrograd menstruasiya:
Normalda menstrual qan uşaqlıqdan xaric olunur, lakin bəzi hallarda qan uşaqlıqdan geri axaraq fallop borularından qarın boşluğuna keçə bilər. Bu nəzəriyyəyə görə, endometrial hüceyrələr bu qanla qarın boşluğuna yayıla və orada yerləşə bilər.
Genetik meyillilik:
Ailə üzvlərində endometrioz olan qadınlarda bu xəstəliyə tutulma riski daha yüksəkdir, bu da genetik faktorların rol oynaya biləcəyini göstərir.
İmmunitet sistemi:
Bəzi qadınlarda immun sistem hüceyrələri xarici yerlərdə yerləşən endometrial toxumaları məhv edə bilmir və bu da endometrioza səbəb ola bilər.
Embrioloji dəyişikliklər:
Endometrial hüceyrələr hamiləlik dövründə bədənin digər bölgələrinə keçə bilər və illər sonra aktivləşərək endometriozun inkişafına səbəb ola bilər.
Cərrahi müdaxilələr:
Uşaqlıq, yumurtalıq və ya qarın boşluğuna edilən əməliyyatlar (məsələn, sezaryen) zamanı endometrial toxumalar digər yerlərə yayılıb yerləşə bilər.
Endometriozun diaqnozu:
Endometriozun diaqnozu üçün həkim əvvəlcə xəstənin tibbi tarixini və simptomlarını araşdırır. Diaqnozun təsdiqlənməsi üçün əlavə testlər lazım ola bilər:
Pelvik müayinə:
Həkim pelvik müayinə apararaq uşaqlıq, yumurtalıq və digər pelvik orqanlarda anormal dəyişiklikləri hiss etməyə çalışır.
Ultrasəs:
Qarın və ya vajinal ultrasəs vasitəsilə yumurtalıq və digər orqanlarda kistlərin və ya yara toxumalarının mövcudluğu yoxlanılır. Lakin ultrasəs endometriozun tam diaqnozunu təmin edə bilməz.
Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT):
MRT, endometriozun dərinliyini və yerini dəqiqliklə göstərmək üçün istifadə edilə bilər.
Laparoskopiya:
Endometriozun dəqiq diaqnozu üçün ən etibarlı üsul laparoskopiya əməliyyatıdır. Bu prosedur zamanı qarın boşluğuna kiçik bir kamera ilə girilir və endometriozun olduğu yerlər birbaşa görülür. Eyni zamanda, bu toxumalardan biopsiya götürülə bilər.
Endometriozun müalicəsi:
Endometriozun müalicəsi xəstənin simptomlarının şiddətinə, yaşına və hamiləlik planlarına bağlı olaraq fərqlənə bilər. Müalicə metodları ağrıları yüngülləşdirmək, endometrial toxumanın böyüməsini yavaşlatmaq və ya sonsuzluq problemlərini həll etməyə yönəlmişdir.
1. Dərman müalicəsi:
Ağrıkəsicilər: Nonsteroid antiinflamatuar dərmanlar (məsələn, ibuprofen və ya naproksen) ağrıları azaltmaq üçün istifadə edilir.
Hormon müalicəsi: Endometriozun müalicəsində hormonal dərmanlar çox təsirli ola bilər. Hormonlar menstruasiya dövrlərini tənzimləyərək endometrial toxumaların böyüməsini dayandırır.
Doğum nəzarəti həbləri: Hamiləliyin qarşısını almaqla yanaşı, menstruasiya dövrünün tənzimlənməsinə və endometrial toxumaların böyüməsini yavaşlatmağa kömək edir.
GnRH antagonistləri: Bu dərmanlar endometrial toxumaların böyüməsini dayandıraraq menopoz vəziyyətinə bənzər hormon səviyyəsi yaradır.
Progestinlər: Progestin tərkibli dərmanlar endometrial toxumanın böyüməsini azaldır.
2. Cərrahi müalicə:
Laparoskopik cərrahiyyə: Endometrioz toxumalarının və yara toxumalarının laparoskopik əməliyyatla çıxarılması ağrıları yüngülləşdirə və hamiləlik şansını artıra bilər.
Histerektomiya: Uşaqlıq və bəzən yumurtalıqların çıxarıldığı bu əməliyyat ciddi hallarda, digər müalicələr təsir etmədikdə son çarə olaraq düşünülə bilər.
3. Reproduktiv müalicə:
Sonsuzluq problemi olan qadınlarda in vitro fertilizasiya (IVF) kimi reproduktiv texnologiyalar hamilə qalma şansını artırmaq üçün istifadə edilə bilər.
Endometrioz və hamiləlik:
Endometrioz bəzi qadınlarda sonsuzluq probleminə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət fallop borularının zədələnməsi, yumurtlamanın pozulması və ya yara toxumalarının yumurtalıqlara təsir etməsi ilə əlaqəli ola bilər. Lakin endometriozlu qadınların çoxu doğru müalicə ilə hamilə qala bilər.
Nəticə:
Endometrioz qadınlar üçün çox ağrılı və həyat keyfiyyətini ciddi şəkildə təsir edən bir xəstəlikdir. Müasir müalicə metodları, simptomları azaltmağa və xəstəliyi idarə etməyə kömək edir. Əgər pelvik ağrı və ya sonsuzluq problemləri yaşanırsa, bir qadın doğum mütəxəssisinə müraciət etmək vacibdir.
