Leykemiyanın Növləri
Leykemiya növləri xəstəliyin yaranma sürətinə və anormal hüceyrələrin növünə görə dörd əsas kateqoriyaya bölünür:
Kəskin miyeloid leykemiya (KML)
Kəskin leykemiyalarda xəstəlik sürətlə inkişaf edir və dərhal müalicə tələb edir. KML zamanı anormal miyeloid hüceyrələr sümük iliyində sürətlə çoxalır.
Kəskin limfoblastik leykemiya (KLL)
KLL daha çox uşaqlarda müşahidə olunur və limfositlərdə yaranan bir leykemiya növüdür. Müalicəyə tez cavab verir.
Xroniki miyeloid leykemiya (XML)
XML yavaş inkişaf edir və bədəndə miyeloid hüceyrələrin anormal çoxalması ilə xarakterizə olunur. İlk mərhələdə xəstəlik çox az simptom verir.
Xroniki limfositik leykemiya (XLL)
XLL əsasən yetkinlərdə müşahidə olunur və bədəndə limfositlərin yavaş-yavaş artması ilə inkişaf edir. Müalicə prosesi digər leykemiya növlərinə nisbətən daha uzunmüddətlidir.
Leykemiyanın Əlamətləri
Leykemiyanın əlamətləri xəstəliyin növünə və mərhələsinə görə dəyişə bilər, lakin ən çox rast gəlinən simptomlar aşağıdakılardır:
Daimi yorğunluq və zəiflik
Anemiya və normal qan hüceyrələrinin azalması nəticəsində xəstə daim yorğun və zəif hiss edə bilər.
Dərinin solğunluğu
Qırmızı qan hüceyrələrinin çatışmazlığı səbəbindən dəri solğun görünə bilər.
Tez-tez infeksiyalar
Ağ qan hüceyrələrinin zədələnməsi nəticəsində immun sistem zəifləyir və xəstə tez-tez infeksiyalara yoluxa bilər.
Sidikdə qan və ya qanama tendensiyası
Qan laxtalanma hüceyrələrinin (trombositlər) azalması səbəbindən diş ətlərində qanama, burun qanaması və bədəndə göyərmələr müşahidə edilə bilər.
Sümük və oynaq ağrıları
Sümük iliyindəki anormal hüceyrələrin çoxalması sümük və oynaq ağrılarına səbəb ola bilər.
Şişmiş limfa düyünləri, dalaq və ya qaraciyər
Leykemiya limfa düyünlərində, dalaqda və qaraciyərdə böyüməyə səbəb ola bilər.
Hərarət və titrəmə
Leykemiya tez-tez yüksək hərarət, atəş və titrəmə ilə müşayiət olunur.
Leykemiyanın Səbəbləri və Risk Faktorları
Leykemiyanın dəqiq səbəbləri tam məlum deyil, lakin bəzi faktorlar xəstəliyin yaranma riskini artırır:
Genetik meyillilik: Ailəsində leykemiya olan şəxslərdə risk daha yüksəkdir.
Radiasiya məruz qalma: Yüksək radiasiya səviyyəsinə məruz qalmaq leykemiya riskini artırır.
Kimyəvi maddələr: Benzol kimi kimyəvi maddələrə uzun müddət məruz qalmaq xəstəlik riskini artırır.
Duman və siqaret çəkmək: Siqaret çəkmək müəyyən leykemiya növlərinin yaranma riskini artırır.
Bəzi genetik xəstəliklər: Daun sindromu kimi genetik xəstəliklər leykemiya riskini artırır.
Xroniki qan xəstəlikləri: Müəyyən qan xəstəlikləri (məsələn, mielodisplastik sindromlar) leykemiya riskini artırır.
Diaqnoz Üsulları
Leykemiyanın diaqnozu üçün aşağıdakı müayinə və testlərdən istifadə edilir:
Tam qan analizi (CBC)
Qan nümunəsində ağ qan hüceyrələrinin, qırmızı qan hüceyrələrinin və trombositlərin sayını yoxlamaq üçün istifadə olunur.
Periferik qan yayması
Qan hüceyrələrinin mikroskop altında forması və quruluşu incələnir.
Sümük iliyi biopsiyası
Sümük iliyindən nümunə götürülərək anormal hüceyrələrin olub-olmadığı yoxlanılır.
Genetik testlər
Xromosom və genetik anormallıqları müəyyən etmək üçün genetik analizlər tətbiq edilə bilər.
Lösemik hüceyrələrin immunofenotiplənməsi
Bu üsulla lösemi hüceyrələrinin hansı tip hüceyrələrdən qaynaqlandığı müəyyən edilir.
Müalicə Seçimləri
Leykemiyanın müalicəsi xəstəliyin növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişir:
Kimyaterapiya
Leykemiyanın müalicəsində ən çox istifadə edilən üsuldur. Kimyəvi dərmanlar leykemiya hüceyrələrini məhv etməyə yönəlmişdir.
Radiasiya terapiyası
Xüsusilə limfa düyünlərində və ya dalaqda leykemiya hüceyrələri yayılıbsa, şüa terapiyasından istifadə edilir.
Sümük iliyi və kök hüceyrə transplantasiyası
Leykemiya hüceyrələrini məhv etdikdən sonra sağlam kök hüceyrələrin sümük iliyinə köçürülməsi ilə yeni qan hüceyrələri istehsal edilir.
Hədəfli terapiya
Leykemiya hüceyrələrinin böyüməsinə səbəb olan spesifik genetik anormallıqları hədəfə alan dərmanlar istifadə olunur.
İmmunoterapiya
Bədənin immun sistemini gücləndirərək leykemiya hüceyrələrinə qarşı mübarizə aparmağa kömək edən dərmanlar tətbiq edilir.
Dəstəkleyici terapiya
Müalicə zamanı xəstənin infeksiyalara qarşı qorunması, ağrının azaldılması və digər simptomların idarə olunması üçün istifadə edilir.
Leykemiyadan Qorunma Yolları
Leykemiyanın qarşısını almaq çətin olsa da, bəzi tədbirlər xəstəliyin yaranma riskini azaltmağa kömək edə bilər:
Kimyəvi maddələrdən uzaq durmaq: Benzol kimi zərərli kimyəvi maddələrə məruz qalmamaq vacibdir.
Siqaret çəkməmək: Siqaret çəkməmək leykemiya və digər qan xəstəlikləri riskini azalda bilər.
Radiasiyadan qorunmaq: Radiasiyaya məruz qalma vəziyyətlərindən qaçmaq lazımdır.
Sağlam həyat tərzi: Sağlam qidalanmaq, nizamlı idman etmək və infeksiyalardan qorunmaq bədənin müdafiə sistemini gücləndirir.
Leykemiya erkən diaqnoz və düzgün müalicə ilə idarə oluna bilən bir xəstəlikdir. Hər hansı bir narahatlıq və ya simptom müşahidə edildikdə, dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir.
