🧠 ACL nədir və haradadır?
Diz oynağında dörd əsas bağ vardır:
🔹 Ön çarpaz bağ (ACL – Anterior Cruciate Ligament)
🔹 Arxa çarpaz bağ (PCL)
🔹 Daxili yan bağ (MCL)
🔹 Xarici yan bağ (LCL)
ACL, bud sümüyü (femur) ilə baldır sümüyünü (tibia) birləşdirir
Diz oynağının irəli sürüşməsini və burulmasını önləyir
🎯 Səbəbləri (ən yayğın hallarda):
SəbəbAçıqlama
⚽ Futbol, basketbol, xizək kimi idmanlarQəfil dönmə və yavaşlama hərəkətləri
🏃♀️ Qəfil dayanma və ya istiqamət dəyişdirməDizə kəskin stress yüklənir
💥 Tullanıb düşmə zamanı dizin içə doğru dönməsi
🚗 Qəza və ya travmaXüsusilə dizə birbaşa zərbə hallarında
⚠️ Əlamətlər
Əlamətİzah
🔊 “Pop” səsi və ya hissiZədələnmə anında dizdən səslənən qopma hissi
💥 Dizdə qəfil və şiddətli ağrı
🧊 Şişkinlik (ilk saatlarda)Daxili qanaxma səbəbilə
🛑 Stabil olmama hissi (dizdə boşalma)Gəzərkən və ya qaçarkən “diz gedir” hissi
🚫 Tam hərəkət edə bilməmək və zəiflik
🧪 Diaqnostika
YöntəmAçıqlama
🩺 Fiziki müayinəLachman testi, pivot-shift testi ilə bağın sabitliyi yoxlanılır
🧲 MRT (maqnit rezonans tomoqrafiyası)ACL zədəsini və digər diz strukturlarını (menisküs, kıkırdak) qiymətləndirir
📸 RentgenSümük sınıqları istisna etmək üçün
🩺 Müalicə Yolları
🟢 Konservativ (cərrahiyyə olmadan)
(Daha az aktiv, yaşlı və ya stabil dizə ehtiyacı olmayan şəxslər üçün)
Yöntəmİzah
🧊 Soyuq tətbiqiAğrı və şişi azaltmaq üçün
🦵 Ortopedik dizlikDizi sabit saxlamaq üçün
💪 FizioterapiyaƏzələ gücləndirmə, tarazlıq məşqləri
💊 NSAİİ dərmanlarAğrıkəsici və iltihab azaldıcılar
⚠️ Lakin aktiv həyat tərzi olanlar üçün konservativ müalicə kifayət etmir.
🔴 Cərrahi müalicə (ACL rekonstruksiyası)
Əgər:
Dizdə boşalma hissi varsa
Aktiv həyat və idmana davam etmək istəyirsinizsə
Digər strukturlar da zədələnmişsə (məsələn, menisküs)
💠 Əməliyyatla yeni bağ (graft) hazırlanaraq ACL-in yeri bərpa edilir.
Graft növləriAçıqlama
🦵 Patellar tendonDizkapağının altından alınan toxuma
💪 Hamstring (arxa bud əzələsi) tendonuDaha az invazivdir, tez-tez istifadə olunur
🧪 Allograft (donordan alınan toxuma)Bəzi hallarda istifadə olunur, bərpa daha uzundur
🏋️♂️ Əməliyyatdan sonra reabilitasiya
FazaHədəf
1–2 həftəAğrı və şişi azaltmaq, diz hərəkətliliyi başlatmaq
2–6 həftəGündəlik hərəkətə qayıtmaq, əzələ gücünü artırmaq
3–6 ayTarazlıq, koordinasiya və aktiv məşqlərə başlamaq
6+ ayTam idman və yarışlara dönüş
➡️ İdmançılar üçün ən erkən dönüş 6 ay sonra olur, lakin bu, şəxsi bərpa tempindən asılıdır.
🔁 Əgər müalicə edilməzsə…
Dizdə sabitlik problemi və tez-tez burxulma
Menisküs və qığırdaq zədələri – artroz riskini artırır
Fiziki aktivliyin məhdudlaşması
Gecikmiş əməliyyat nəticəsində daha ağır bərpa prosesi
🧾 Nəticə olaraq:
ACL yırtığı – dizin sabitliyini itirməsinə səbəb olan ciddi zədələnmədir
Ən çox idman zamanı və ya qəfil dönmə anında baş verir
MRT ilə təsdiqlənir, müalicə şəxsə və məqsədə görə dəyişir
Aktiv həyat və idman üçün cərrahi bərpa + reabilitasiya tövsiyə olunur
