Premenstrüel Disforik Pozğunluq Nədir?
Premenstrüel disforik pozğunluq (PMDD), menstruasiya dövrünün əvvəlində meydana gələn və şiddətli emosional və fiziki simptomlarla xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. PMDD, PMS-in daha ağır bir formasıdır və çox vaxt qadınların əhval-ruhiyyəsini, sosial münasibətlərini və iş fəaliyyətlərini ciddi şəkildə təsir edir. Bu vəziyyət, menstrual dövrün 1-2 həftə əvvəlində başlayır və menstruasiya başlayana qədər davam edir.
PMDD-nin Əlamətləri
PMDD-nin simptomları müxtəlif ola bilər və fiziki, emosional və davranışsal dəyişiklikləri əhatə edir. Əlamətlər menstrual dövrün əvvəlində başlayır və menstruasiya başladıqdan sonra azalır. Ən çox yayılmış əlamətlər aşağıdakılardır:
1. Emosional və Psixoloji Əlamətlər
Dərin kədər və ümidsizlik: Şəxs, ümumiyyətlə həyatın mənasız olduğunu hiss edə bilər.
İrritasiya və əsəbilik: Kiçik şeylərə qarşı həddindən artıq qıcıqlanma və ya əsəbilik.
Anksiyete və narahatlıq: Daimi narahatlıq və qorxu hissi.
Depressiya və motivasiya çatışmazlığı: Şəxs fəaliyyətlərə qarşı maraq itirir və depressiv əhval-ruhiyyə ilə əhatə olunur.
Özünə inamsızlıq və suçluluq hissi: Şəxs özünü dəyərsiz və ya günahkar hiss edə bilər.
İntihar düşüncələri: Şiddətli hallarda, özünə zərər vermə və ya intihar düşüncələri yaranabilir.
2. Fiziki Əlamətlər
Yuxu pozuntuları: Yuxusuzluq və ya çox yatmaq (hipersomniya).
Baş ağrıları: Migren və ya digər baş ağrıları.
Şişkinlik və mədə problemləri: Qarında şişkinlik, qaz və ya həzm problemləri.
Əzələ ağrıları və yorğunluq: Fiziki zəiflik, əzələlərdə ağrı və ümumi yorğunluq hissi.
İştah dəyişiklikləri: Yemək istəyi artmış və ya azalmış ola bilər, bəzən xüsusilə karbohidratlara qarşı güclü bir istək yaranır.
3. Davranış Dəyişiklikləri
Sosial təcrid: İnsanlarla əlaqə qurmaqda çətinlik və tək qalmağa meyl.
Zehni performansın zəifləməsi: Konsentrasiya çətinlikləri və düşüncə proseslərinin zəifləməsi.
PMDD-nin Səbəbləri
PMDD-nin dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, bir neçə faktorun bir araya gəlməsi bu vəziyyətin inkişafına səbəb ola bilər. Bunlar arasında bioloji, hormonal və psixoloji faktorlar yer alır.
1. Hormon Dəyişiklikləri
PMDD, əsasən hormonal dəyişikliklərlə əlaqəlidir. Menstruasiya dövründə estrogen və progesteron kimi hormon səviyyələrinin dəyişməsi, beynin kimyəvi maddələri ilə əlaqəli olaraq əhval-ruhiyyə pozğunluqlarına yol aça bilər. Bu dəyişikliklər, xüsusilə estrogenin azaldığı və progesteronun artdığı dövrlərdə daha da şiddətlənə bilər.
2. Serotonin Səviyyəsinin Aşağı Olması
Serotonin, beynin emosional vəziyyəti tənzimləyən kimyəvi maddəsidir. PMDD ilə əlaqəli olan bəzi insanlar, serotonin səviyyələrindəki dəyişikliklərə qarşı daha həssasdırlar, bu da əhval pozğunluqları və digər simptomlara səbəb ola bilər.
3. Genetik Faktorlar
PMDD-in ailə üzvləri arasında yayılması, genetik bir meyl olduğunu göstərir. Əgər bir qadında bu pozğunluq varsa, digər ailə üzvlərində də bu pozğunluq inkişaf edə bilər.
4. Psixososial və Stress
Yaşanan yüksək stresli vəziyyətlər, ağır emosional travmalar və ya həyat hadisələri (məsələn, yaxın birinin itkisi, iş və ya ailə problemləri) PMDD simptomlarını artırmağa və ya tetikleməyə səbəb ola bilər.
5. Həyat Tərzi və Pəhriz
Sağlıksız həyat tərzi, qeyri-düzgün qidalanma və yuxu pozuntuları PMDD-nin simptomlarını daha da şiddətləndirə bilər. Xüsusilə çox şəkərli, kafeinli və ya işlənmiş qidalara meyilli olmaq, simptomların şiddətini artıra bilər.
PMDD-nin Müalicəsi
PMDD müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir. Müalicə, simptomların yüngülləşdirilməsinə və həyat keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilir. Müalicə üsulları fərdi olaraq tənzimlənir və müxtəlif yanaşmalarla həyata keçirilə bilər.
1. Dərmanlar
Antidepresanlar: SSRI-lər (selektiv serotonin geri alım inhibitorları) kimi antidepresanlar, serotonin səviyyələrini tənzimləyərək PMDD simptomlarını azaldır.
Hormon terapiyası: Progesteron və estrogen balansını tənzimləyən hormon terapiyası, simptomların yüngülləşdirilməsinə kömək edə bilər.
Diyüretiklər: Şişkinlik və su yığılmasına qarşı istifadə edilə bilər.
Anksiyolitiklər: Anksiyete və narahatlıq simptomlarını azaltmaq üçün istifadə edilə bilər.
2. Psixoterapiya
Koqnitiv Davranış Terapisi (CBT): PMDD ilə əlaqəli düşüncə və davranışları dəyişdirmək və əhval-ruhiyyə pozğunluqlarını idarə etmək üçün faydalıdır.
İnterpersonal və sosial ritm terapiyası: Həyat tərzini və sosial münasibətləri tənzimləməyə kömək edir.
3. Yaşam Tərzi Dəyişiklikləri
Fiziki fəaliyyət: Məşqlər, bədənin hormonlarını və kimyəvi maddələrini tənzimləyərək əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmağa kömək edir.
Sağlam pəhriz: Düzgün qidalanma və antioksidan maddələrdən zəngin pəhriz, PMDD simptomlarını yüngülləşdirə bilər.
Yaxşı yuxu rejimi: Yuxu pozuntuları PMDD-ni ağırlaşdıra bilər. Yuxu rejimini tənzimləmək vacibdir.
Stressin idarə edilməsi: Yoga, meditasiya və digər rahatlama texnikaları, stressi azaldır və simptomları yüngülləşdirir.
4. Sosial və Dəstək Qrupları
Sosial dəstək: Ailə və dostlardan dəstək almaq, PMDD ilə mübarizə aparmaqda faydalıdır.
Dəstək qrupları: Eyni simptomları yaşayan insanlarla təcrübə paylaşmaq, əhval-ruhiyyəni yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Nəticə
Premenstrüel disforik pozğunluq (PMDD), ciddi emosional və fiziki simptomlarla müşayiət olunan bir vəziyyətdir və qadınların həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə təsir edə bilər. PMDD müalicə edilə bilən bir vəziyyətdir və düzgün müalicə ilə simptomlar idarə edilə bilər. Dərman müalicəsi, psixoterapiya və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə PMDD simptomlarını yüngülləşdirmək mümkündür. Əgər PMDD simptomları hiss edildikdə, mütəxəssisə müraciət edilməsi vacibdir.
