Qələvi Fosfataz (ALP) Nədir?
ALP, bədənin bir çox toxumasında (xüsusilə sümük və qaraciyər) mövcud olan bir fermentdir.
Sümük toxumasında ALP, osteoblastlar (sümük əmələ gətirən hüceyrələr) tərəfindən istehsal olunur.
ALP səviyyələri sümük toxumasının metabolizması və ya yenilənməsi zamanı dəyişə bilər.
Sümük İliyi Xərçəngində ALP Əlaqəsi
1. Sümük Yenilənməsi
Sümük iliyi xərçəngi və ya sümük metastazları zamanı sümük toxumasında anormal yenilənmə prosesi baş verir. Bu proses ALP səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər.
2. Osteoblast Aktivliyi
Xərçəng sümük toxumasına təsir etdikdə, osteoblastların fəaliyyəti artar, bu da ALP səviyyələrinin yüksəlməsinə gətirib çıxarar.
3. Sümük Zədələnməsi
Xərçəng sümük toxumasını zədələdikdə və ya sümükdən kalsium itirildikdə (osteolizis), ALP səviyyəsi yüksələ bilər.
4. Qaraciyər Tutulması
Əgər xərçəng qaraciyərə yayılsa (metastaz), bu, qaraciyərdən ALP istehsalının artmasına səbəb ola bilər.
Qələvi Fosfatazın Normal Səviyyəsi
Normal ALP səviyyəsi böyüklərdə 44-147 IU/L arasında olur, lakin bu, laboratoriyaya görə bir qədər dəyişə bilər.
ALP-nin Yüksək Səviyyələrinə Səbəblər
Sümük iliyi xərçəngi və ya sümük metastazlarından əlavə, aşağıdakı vəziyyətlər də ALP səviyyəsinin artmasına səbəb ola bilər:
Sümük ilə əlaqəli səbəblər:
Sümük metastazları (məsələn, döş və ya prostat xərçəngi səbəbindən).
Paget xəstəliyi (sümük toxumasının yenilənməsinin anormal olması).
Osteomalazi (sümük zəifliyi).
Qaraciyərlə əlaqəli səbəblər:
Qaraciyər metastazları və ya iltihabı.
Xolangit və ya öd yollarının tıxanması.
Digər səbəblər:
Böyrək xəstəlikləri.
Hamiləlik (fizioloji olaraq ALP yüksələ bilər).
ALP Testinin İstifadəsi
Diaqnoz: Sümük iliyi xərçəngi və ya sümük metastazlarının müəyyənləşdirilməsində istifadə olunur.
Müalicəyə nəzarət: Xərçəng müalicəsinin effektivliyini qiymətləndirmək üçün.
Proqnoz: ALP səviyyəsinin yüksək olması sümük tutulumunun ağır olduğunu göstərə bilər.
ALP-nin Yüksək Səviyyələri Aşkarlanarsa Nə Etməli?
Əlavə Testlər:
Sümük spesifik ALP: ALP artımının sümük mənşəli olub olmadığını müəyyən etmək üçün.
Qaraciyər funksiyası testləri (ALT, AST, GGT): ALP artımının qaraciyərdən qaynaqlanıb-qaynaqlanmadığını təsdiqləmək üçün.
Kalsium və fosfor analizləri: Sümük metabolizmasının vəziyyətini qiymətləndirmək üçün.
Görüntüləmə:
MRT və ya CT: Sümük və ya qaraciyərdə şübhəli bölgələri araşdırmaq üçün.
Sümük sintiqrafiyası: Sümük tutulumunun dəqiq yerini müəyyən etmək üçün.
Biopsiya:
Xərçəng diaqnozunun təsdiqlənməsi üçün sümük və ya sümük iliyindən biopsiya götürülə bilər.
Müalicə Yanaşmaları
ALP səviyyəsi yüksək olan xəstələrdə müalicə əsas səbəbdən asılı olaraq dəyişir:
Xərçəngin müalicəsi:
Kemoterapi: Sümük iliyi xərçəngi və ya metastaz üçün.
Şüa terapiyası: Sümük ağrısını azaltmaq və xəstəliyi nəzarətdə saxlamaq üçün.
Hormon terapiyası: Hormon-pozitiv xərçənglərdə.
Simptomların idarə edilməsi:
Osteoklast inhibitorları (məsələn, bisfosfonatlar): Sümük zədələnməsinin qarşısını almaq üçün.
Ağrı kəsicilər: Sümük ağrısını yüngülləşdirmək üçün.
Nəticə
Qələvi fosfataz (ALP) səviyyəsi sümük iliyi xərçəngi və ya sümük metabolizması ilə əlaqəli problemlərdə əhəmiyyətli bir göstəricidir. ALP artımı həmişə xərçəng mənşəli olmaya bilər, lakin yüksək səviyyələr sümük və ya qaraciyər patologiyasının göstəricisi ola bilər. Əgər ALP səviyyəsi yüksəkdirsə, dəqiq diaqnoz və uyğun müalicə üçün mütəxəssis həkimə müraciət etmək vacibdir.
