Sümük İltihabının Səbəbləri
Bakterial İnfeksiyalar:
Staphylococcus aureus bakteriyası sümük iltihabının ən yayılmış səbəbidir. Bakteriyalar bədənə yara, cərrahi əməliyyat, qan infeksiyası (sepsis) və ya travma nəticəsində daxil ola bilər. Bu bakteriyalar qan vasitəsilə sümüyə çataraq iltihaba səbəb ola bilər.
Cərrahi Əməliyyatlar və Yaralanmalar:
Sümük və ya ətraf toxumalara cərrahi müdaxilə zamanı infeksiya riski yaranır. Əməliyyat yerində bakteriyaların sümük toxumasına yayılması sümük iltihabına səbəb ola bilər. Həmçinin sümük qırılmaları və ciddi yaralanmalar da infeksiya riskini artırır.
Qan Damarlarının Problemləri:
Diabet, damar problemləri və ya qan dövranının zəif olduğu digər xəstəliklər, xüsusən də ayaq və diz kimi bölgələrdə infeksiyaya daha çox meyillilik yaradır. Bu vəziyyətdə yaralar və infeksiyalar daha asanlıqla sümüyə yayıla bilər.
İmmunitet Sistemi Zəifliyi:
İmmunitet sistemi zəif olan insanlar (məsələn, xərçəng xəstələri, şəkərli diabet xəstələri və ya uzun müddətli steroid istifadə edənlər) sümük iltihabına daha çox meyillidirlər.
Göbələk və Virus İnfeksiyaları:
Nadirdir, lakin bəzən göbələk və virus infeksiyaları da sümük iltihabına səbəb ola bilər. Bu infeksiyalar ümumiyyətlə zəifləmiş immun sistemi olan insanlarda görülür.
Sümük İltihabının Növləri
Kəskin Osteomiyelit:
Kəskin osteomiyelit birdən-birə başlayır və simptomlar sürətlə inkişaf edir. Bu vəziyyət tez-tez uşaqlarda və gənclərdə rast gəlinir və sümüyə birbaşa infeksiya nəticəsində baş verir. Əgər erkən diaqnoz və müalicə olunarsa, yaxşılaşma şansı yüksəkdir.
Xroniki Osteomiyelit:
Xroniki osteomiyelit, sümüyə yayılmış infeksiyanın uzun müddət davam etməsi nəticəsində yaranır. Kəskin osteomiyelitin düzgün müalicə olunmaması nəticəsində xroniki osteomiyelit meydana çıxa bilər. Bu vəziyyət sümük toxumasının ölümünə (nekroz) səbəb ola bilər və müalicəsi daha çətindir.
Sümük İltihabının Simptomları
Sümük iltihabının simptomları xəstəliyin şiddətinə və yerləşdiyi yerə görə dəyişə bilər. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Ağrı və Şişkinlik:
İltihablı sümüyün yerləşdiyi bölgədə kəskin ağrı və şişkinlik hiss edilir. Ağrı davamlı ola bilər və hərəkət etdikcə şiddətlənə bilər.
Hərarət:
Xəstələrdə yüksək hərarət (qızdırma) və üşütmə müşahidə oluna bilər. Bu, orqanizmin infeksiyaya verdiyi cavabdır.
İltihablı Bölgədə Qızartı və İstilik:
İltihabın olduğu bölgədə dəri qızarır və isti olur.
Hərəkət Məhdudiyyəti:
İltihablı sümüyün ətrafındakı əzələ və oynaqların hərəkətliliyi məhdudlaşır. Xəstə həmin bölgədə sərtlik və ağrı hiss edərək hərəkət edə bilmir.
Yorğunluq və Zəiflik:
Bədəndə davam edən infeksiya nəticəsində xəstə özünü zəif və yorğun hiss edə bilər.
Yaralar və Fistula:
Xroniki osteomiyelit hallarında sümüyün üzərində yara və ya fistula (irinli kanal) meydana gələ bilər. Bu yaralardan irin axa bilər.
Sümük İltihabının Diaqnostikası
Sümük iltihabının dəqiq diaqnozu bir neçə üsul və testlər vasitəsilə aparılır:
Fiziki Müayinə:
Həkim zədələnmiş bölgədə şişkinlik, qızartı, ağrı və hərarəti yoxlayır.
Qan Testləri:
Qan testləri orqanizmdə infeksiya və iltihabı göstərən markerlərin (məsələn, C-reaktiv zülal və eritrosit çökmə sürəti) səviyyəsini ölçür. Həmçinin infeksiyanın səbəbini müəyyən etmək üçün qan mədəniyyəti testi də edilə bilər.
Rentgen:
Rentgen sümükdə hər hansı struktur dəyişiklikləri və ya iltihabın səbəb olduğu sümük zədələnməsini göstərir. Lakin rentgen yalnız irəli mərhələlərdə dəyişikliyi göstərə bilər.
Maqnit Rezonans Tomoqrafiyası (MRT):
MRT daha dəqiq görüntü təmin edir və iltihabın yayılma dərəcəsini və sümükdəki zədələnmələri erkən mərhələdə göstərir.
Kompüter Tomoqrafiyası (CT):
CT skanı sümük toxumasının daha detallı görüntüsünü təmin etmək üçün istifadə edilə bilər.
Sümük Biopsiyası:
Sümük iltihabının səbəbini və hansı mikroorqanizmin yol açdığını dəqiq müəyyən etmək üçün sümük biopsiyası aparıla bilər. Bu prosedur zamanı sümük toxumasından nümunə alınır və laboratoriya müayinəsinə göndərilir.
Sümük İltihabının Müalicəsi
Sümük iltihabının müalicəsi infeksiyanın səbəbinə və şiddətinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Antibiotik Müalicəsi
Kəskin Osteomiyelit: Əgər infeksiya bakterial mənşəlidirsə, yüksək dozada antibiotiklər təyin edilir. Antibiotiklər adətən damar daxili (intravenöz) yolla verilir və bir neçə həftə ərzində davam edir. Antibiotiklərin düzgün seçilməsi üçün əvvəlcə mikroorqanizmin növü müəyyən edilməlidir.
Xroniki Osteomiyelit: Daha uzun müddətli və güclü antibiotik müalicəsi tələb oluna bilər.
2. Cərrahi Müdaxilə
Sümüyün Təmizlənməsi (Debridement): Xroniki hallarda və ya antibiotiklərlə müalicə olunmayan kəskin osteomiyelitin müalicəsində cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Zədələnmiş və ya ölmüş sümük toxuması çıxarılır və infeksiyanın yayılmasının qarşısı alınır.
İrin Yığılmasının Təmizlənməsi: İltihab nəticəsində sümükdə və ətraf toxumalarda irin yığıla bilər. Bu irin cərrahi yolla təmizlənir və infeksiyanın yayılması önlənir.
Sümük Rekonstruksiyası: Ağır hallarda sümük toxumasının ciddi şəkildə zədələnməsi səbəbindən sümük transplantasiyası və ya digər rekonstruksiya prosedurları tələb oluna bilər.
3. Dəstəkleyici Müalicə
Ağrıkəsicilər və İltihab Azaldıcı Dərmanlar: Ağrı və iltihabı azaltmaq üçün nonsteroid antiinflamatuar dərmanlar istifadə edilir.
Fiziki Terapiya: Zədələnmiş sümüyün ətrafındakı əzələ və oynaqların hərəkətliliyini bərpa etmək üçün fiziki terapiya tətbiq edilə bilər.
Sümük İltihabının Qarşısının Alınması
Sümük iltihabının qarşısını almaq üçün aşağıdakı tədbirlər görülə bilər:
Yaraların Düzgün Qulluğu:
Yaraların təmiz saxlanılması və düzgün qulluq edilməsi infeksiyanın qarşısını alır. Yara infeksiyası riskini azaltmaq üçün steril sarğı və antiseptiklərdən istifadə etmək vacibdir.
İmmunitet Sistemini Gücləndirmək:
Sağlam bir həyat tərzi və düzgün qidalanma ilə immunitet sistemini gücləndirmək sümük iltihabı riskini azaldır.
Diabetin İdarə Olunması:
Diabet xəstələri qanda şəkərin səviyyəsini nəzarətdə saxlamalı və ayaq yaralarına diqqət etməlidirlər, çünki diabetik yaralar sümük infeksiyasına səbəb ola bilər.
Sümük və Damar Sağlamlığının Qorunması:
Sümükləri və qan dövranını qorumaq üçün müntəzəm fiziki fəaliyyət və düzgün qidalanma vacibdir. Kalsium və D vitamini qəbul etmək sümük sağlamlığı üçün faydalıdır.
Nəticə
Sümük iltihabları ciddi bir infeksiya xəstəliyi olub, erkən diaqnoz və müalicə ilə sümüklərin zədələnməsinin qarşısı alına bilər. Antibiotiklər və cərrahi müdaxilələrlə infeksiya nəzarət altına alınsa da, profilaktik tədbirlərlə sümük infeksiyasının qarşısını almaq mümkündür.
