Varikosel səbəbləri, Əlamətləri və müalicə üsulları

Varikosel, kişilər arasında geniş yayılmış, testislərdən qan daşıyan damarların genişlənməsi ilə xarakterizə olunan bir vəziyyətdir. Tibbi statistikaya görə, yetkinlik dövründəki kişilərin təxminən 15%-də rast gəlinən bu problem, ümumi əhali arasında kifayət qədər tez-tez müşahidə olunur. Varikoselin mövcudluğu bir sıra simptomlara səbəb ola bilər, lakin hər zaman açıq-aşkar əlamətlərlə özünü büruzə verməyə bilər. Xüsusilə, ağrı və narahatlıq, ölçüsü böyümüş damarların hiss edilməsi və ya görmə qabiliyyətinin dəyişməsi kimi hallara rast gəlinə bilər. Lakin, varikoselin əsas təsiri, onun reproduktiv sağlamlığa potensial mənfi təsiridir. Elmi araşdırmalar göstərir ki, kişi sonsuzluğunun təxminən 30-40%-i varikosellə əlaqələndirilə bilər ki, bu da onu kişilərdə fertillik problemlərinin əhəmiyyətli səbəblərindən biri edir. Bu vəziyyət, sperma keyfiyyətinə və sayına təsir edərək, reproduktiv funksiyanın pozulmasına yol aça bilər.

Varikoselin Yaranma Səbəbləri və Risk Faktorları

Anatomik qüsurlara bağlı səbəblər:

• Sol tərəfdəki internal spermatik venin böyrək venə birləşmə bucağının 90 dərəcə olması

• Sağ tərəfdə isə internal spermatik venin aşağı vena kavaya 45 dərəcə bucaqla qoşulması

• Venoz qapaqların çatışmazlığı və ya tam formalaşmaması

• Damarların divarının zəifliyi və elastikliyinin azalması

• Skrotal venlərdə genetik əsaslı struktur pozğunluqları

Fizioloji və təzyiq artımına bağlı risk faktorları:

• Qarın daxili təzyiqinin uzunmüddətli artması

• Ağır fiziki yükləmələr və güc idmanları ilə məşğul olma

• Xroniki qəbizlik və defekasiya zamanı gərginlik

• Uzun müddət ayaqda durma tələb edən peşələr

• Patoloji kilo artımı və piylənmə problemləri

Yaş və genetik meyillik faktorları:

• Yeniyetməlik dövründə hormon dəyişikliklərinin təsiri

• Ailədə varikosel nədir sualına cavab verəcək genetik keçmişin olması

• 15-25 yaş aralığında reproduktiv sistem inkişafının tamamlanması

• Venoz sistemin inkişaf anomaliyalarına olan irsiyət meyli

Xarici təsir edən amillər:

• Dar alt paltarı və sıx geyimlərin daimi istifadəsi

• Yüksək temperatur şəraitində işləmə

• Sigaret çəkmə və nikotinin damar divarlarına mənfi təsiri

• Varikosel yaranma səbəbləri arasında stress və qeyri-düzgün həyat tərzi

• Testis bölgəsində keçmiş travmalar və zədələnmələr

Bu amillər ayrı-ayrılıqda və ya birlikdə təsir edərək skrotal venlərdə genişlənmələrə səbəb olur.

Varikosel Əlamətləri və Xaya Sallanması Nə Zaman Baş Verir?

Varikosel əlamətləri erkəklərdə fərqli intensivlikdə özünü göstərir və düzgün tanınması erkən müdaxilə üçün həlledicidir. Xüsusilə sol xayanın sallanması və vizual dəyişikliklərin müşahidəsi varikoselin ilkin əlamətləri arasındadır.

Varikosel əlamətlərinin klinik görünüşü:

• Xayada ağrılıq və dartma hissi, xüsusilə uzun müddət ayaqda durduqdan sonra

• Sol xayada görünən vena genişlənmələri və "soxulcan yumağı" kimi hiss edilən strukturlar

• Testislərdə asimmetriya və ölçü fərqinin yaranması

• Fiziki aktivitət zamanı artan ağrı və narahatlıq

• İstidə və gərgin vəziyyətlərdə əlamətlərin güclənməsi

Sol xayanın sallanması varikosel əlamətləri arasında ən çox rast gəlinən göstəricilərdən biridir. Bu vəziyyət venoz qan axınının pozulması nəticəsində testis daxilində artan təzyiq və toxuma elastikliyinin azalması ilə əlaqədardır.

Varikosel dıştan görünüm baxımından müxtəlif mərhələlərdə fərqli şəkildə özünü göstərir. Birinci dərəcə varikoseldə yalnız palpasiyada hiss edilən dəyişikliklər var, ikinci dərəcədə isə ayaqda duruş zamanı venalar görünür olur.

Təcili həkim müraciəti tələb edən hallar:

1. Kəskin və davamlı testis ağrısının yaranması

2. Xayada sürətli ölçü dəyişikliklərinin müşahidəsi

3. Fiziki aktivitetin məhdudlaşdırılmasına səbəb olan ağrı sindromu

4. Görünür vena genişlənmələrinin artması və yayılması

5. Testislərdə hiss edilən sərtlik və ya kütlə əmələgəlməsi

Üçüncü dərəcə varikoseldə varikosel dıştan görünüm tamamilə aydın olur və normal vəziyyətdə belə genişlənmiş venalar göz ilə seçilir. Bu mərhələdə testis funksiyalarının ciddi şəkildə təsirlənməsi ehtimalı yüksəkdir və dərhal androloji qiymətləndirmə tələb olunur.

Varikosel Müalicəsində Həkim və Təbii Üsullar

Varikosel müalicəsi həkim nəzarəti altında cərrahi və cərrahi olmayan metodlarla həyata keçirilir. Təbii müalicə üsulları da müəyyən hallarda dəstəkləyici rol oynayır.

Həkim Nəzarətində Müalicə Metodları

Tibb mütəxəssisləri tərəfindən tətbiq olunan müalicə üsulları aşağıdakılardır:

• Mikrocərrahi varikoselektomiya - skrotum və ya qasıq nahiyəsindən açıq cərrahi üsulla damarların bağlanması

• Laparoskopik varikoselektomiya - minimal invaziv texnika ilə qarın boşluğundan müdaxilə

• Perkutan embolizasiya - kateter vasitəsilə damar daxilinə xüsusi materialların yerləşdirilməsi

• Склеротерапия - xəstə damarlara kimyəvi maddələrin yeridilməsi

• Medikamentoz müalicə - qan dövranını yaxşılaşdıran dərmanların istifadəsi

Təbii Müalicə Üsulları

Varikoselin təbii yolla müalicəsi dəstəkləyici xarakter daşıyır və aşağıdakı üsulları əhatə edir:

• Soyuq kompres tətbiqi - iltihab və şişkinliyin azaldılması üçün buz torbalarının istifadəsi

• Xüsusi gimnastika məşqləri - çanaq nahiyəsində qan dövranını aktivləşdirən hərəkətlər

• Bitki çaylarının qəbulu - antioksidant təsirli şalviya, ginkgo biloba və qırmızı üzüm ekstraktları

• Kompressionlu alt paltarı - skrotum dəstəyi təmin edən xüsusi corablar

• Qidalanma rejiminin tənzimlənməsi - vitamin C və E-dən zəngin məhsulların istehlakı

Müalicə Seçimlərinin Üstünlükləri və Riskləri

Cərrahi müalicə üsullarının xüsusiyyətləri:

• Yüksək effektivlik nisbəti - 95-98% müvəffəqiyyət göstəricisi

• 2-ci dərəcəli varikosel hallarında optimal nəticələr

• Qısa müalicə müddəti və sürətli nəticə əldə etmə

• Anezteziya riskləri və post-operativ ağrılar

• Hidrokele inkişafı ehtimalı 5-15% hallarda

Təbii müalicə metodlarının məhdudiyyətləri:

• Yalnız yüngül dərəcəli hallarda nəticə verir

• Uzunmüddətli tətbiq tələb edir

• Əsas müalicəni əvəz edə bilmir

• Yan təsirlərin minimal olması

• Xərclərin aşağı səviyyədə qalması

Sonsuzluq və Varikosel Əlaqəsi: Nələrə Diqqət Edilməlidir?

• Varikosel sonsuzluq hallarının 40%-a qədərində müşahidə olunan əsas səbəblər arasındadır

• Sperma konsentrasiyasında 20-30% azalma yaranır və hərəkətlilik göstəriciləri ciddi şəkildə pisləşir

• İkitərəfli varikosel hallarında sonsuzluq riski tək tərəfli formaya nisbətən 2,5 dəfə artır

• Testosteron səviyyəsində 15-25% arasında azalma qeydə alınır

Klinik təcrübələrimizdə müşahidə etdiyimiz ikitərəfli varikosel halları xüsusilə ciddi nəticələr yaradır. Bu vəziyyətdə hər iki testis toxumasında qan dövranı pozulur və spermatogenez prosesi kəskin şəkildə təsirlənir.

Aşağıdakı göstəricilər reproduktiv sağlamlığa birbaşa təsir edir:

• Sperma həcmində 30%-ə qədər azalma

• Morfoloji göstəricilərdə ciddi pozğunluqlar

• DNA fraqmentasiyasında artım

• Oksidativ stress səviyyəsinin yüksəlməsi

Xayada varikosel vəziyyəti skrotal temperaturun 2-3 dərəcə artmasına səbəb olur. Bu temperatur dəyişikliyi spermatogenez üçün optimal şərait pozur və fertillik potensialını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

Tibbi araşdırmalar göstərir ki, varikosel sonsuzluq əlaqəsi aşağıdakı mexanizmlərlə formalaşır:

1. Venoz qan axınının pozulması nəticəsində testislərdə oksigen çatışmazlığı

2. Toksik maddələrin toplanması və hüceyrə zədələnməsi

3. Endokrin sistem fəaliyyətinin pozulması

4. İmmun sistemin reproduktiv hüceyrələrə qarşı reaksiyası

Müasir andrologiya təcrübəsində ikitərəfli varikosel diaqnozu qoyulan xəstələrin 65%-ində spermiogramma göstəriciləri normadan aşağı qeydə alınır. Bu statistika reproduktiv sağlamlıq üçün vaxtında müdaxilənin əhəmiyyətini göstərir.

Klinik təcrübəmiz göstərir ki, xayada varikosel vəziyyətinin erkən mərhələdə aşkarlanması və müvafiq yanaşma tətbiqi reproduktiv funksiyaların bərpasında 70-80% uğur nisbəti təmin edir. Gecikmə hallarında isə bu göstərici 40-50%-ə qədər azalır və sonsuzluq problemi daha da mürəkkəbləşir.