Asılılığın Növləri:
Kimyəvi Asılılıq:
Alkoqol asılılığı: Alkoqolun daim və kontrolsuz şəkildə istehlakı.
Narkotik maddə asılılığı: İlaçların, narkotiklərin və ya stimulasiya edici maddələrin təkrarlanan istifadəsi.
Nikotin asılılığı: Siqaret çəkmək və ya digər nikotin məhsullarına qarşı asılılıq.
Qida asılılığı: Şəkər, yağlı qidalar və ya digər qidalarla bağlı kompulsiv istehlak.
Davranışsal Asılılıq:
Qumar asılılığı: Davamlı və nəzarətsiz şəkildə qumar oynama vərdişi.
İnternet və texnologiya asılılığı: Həddindən artıq internet istifadə etmək, sosial media və video oyunlarla əlaqədar asılılıq.
Alış-veriş asılılığı: Çox alış-veriş etmək, hətta ehtiyac olmadan da məhsul almaq.
Cinsi asılılıq: Seksual davranışların kontrolsuz şəkildə həyata keçirilməsi.
Asılılığın Əlamətləri:
Kontrolsuz İstifadə:
Şəxs müəyyən bir maddə və ya davranışla bağlı kontrolu itirir və buna qarşı aşırı ehtiyac hissi yaranır.
Bəyan edilən hədəflərə çatmaqda çətinlik:
Asılılıq vəziyyətində olan insanlar, nəticə əldə etmək üçün əvvəlki məqsədlərinə uyğun davranmağa çətinlik çəkirlər. Məsələn, iş və ya məktəb həyatını zəiflədir.
Bədəni və zehni təsirlər:
Kimyəvi asılılıq, bədənin fiziki və emosional vəziyyətini mənfi şəkildə təsir edir, məsələn, titrəmə, baş ağrısı, depressiya, anksiyete və ya günah hissi kimi əlamətlər.
Qəbul etmə və ya gizlətmə meyli:
Maddənin istifadəsi və ya davranışın həyata keçirilməsi sosial çevrədən gizlədilir və ya bağlılıq problemi qəbul edilmir. Bəzi hallarda insanlar asılılıq olduqlarını inkar edirlər.
Təkrarlanan uğursuz cəhdlər:
Şəxs asılılıqdan qurtulmağa çalışır, amma bu cəhdlər davamlı olaraq uğursuz olur.
Sosial, peşəkar və ailəvi problemlər:
Asılılıq sosial əlaqələri zədələyə bilər, məsələn, dostluqlar, ailə münasibətləri və iş həyatını mənfi təsir edir.
Asılılığın Səbəbləri:
Bioloji və Genetik Faktorlar:
Genetik meyllər asılılığa yatkınlığı artıra bilər. Həmçinin beyin kimyası və nerv sistemindəki dəyişikliklər, asılılıq yaradıcı təsirlər göstərir.
Psixoloji Faktorlar:
Emosional boşluq, stress və ya travmalar kimi psixoloji problemlər insanları asılılığa yönləndirə bilər. Çox vaxt insanlar stressdən qaçmaq və ya çətinliklərdən xilas olmaq üçün bu maddələr və davranışlara yönəlir.
Ətraf Mühit və Sosial Faktorlar:
Sosial təzyiq, dost çevrəsi, ailə təcrübələri və mədəniyyət insanları asılılığa yönəldə bilər. İctimai və mədəni mühitdə, müəyyən maddə və ya davranışların daha çox qəbul edildiyi hallarda, insanlar asılılığa daha meylli ola bilər.
Asılılığın Müalicəsi:
Psixoterapiya:
Koqnitiv Davranışçı Terapiya (CBT), asılılıqla mübarizə aparan şəxslər üçün geniş istifadə olunan bir terapiya növüdür. Bu terapiya, şəxslərin negativ düşüncə və davranışlarını dəyişdirməyə kömək edir.
Dərman Müalicəsi:
Kimyəvi asılılıqlar üçün müəyyən dərmanlar təyin edilə bilər. Məsələn, alkoqol və ya narkotik asılılığında, detoksifikasiya və müalicə dərmanları istifadə edilir.
Dəstək Qrupları və Terapiya:
Dəstək qrupları və ailə terapiyası, şəxslərin asılılıqdan xilas olmalarına kömək edə bilər. 12 mərhələ proqramları, müalicə prosesində geniş istifadə olunan bir yanaşmadır.
Məsləhət və Psixoloji Dəstək:
İnsanların asılılıqdan qurtulmaq üçün psixoloji dəstək və emosional məsləhətlər alması vacibdir. Həm də şəxsi inkişaf və güclü motivasiya ilə müalicə süreci daha effektiv ola bilər.
Nəticə:
Asılılıq, yalnız maddə və ya davranışa qarşı fiziki ehtiyac deyil, həm də emosional və psixoloji bir vəziyyətdir. Bu, bədənin və beynin kimyəvi dəyişikliklərə və ya şəxsin həyatına təsir edən psixoloji faktorlar ilə bağlıdır. Peşəkar dəstək, psixoterapiya, sosial dəstək və dərman müalicəsi asılılığa qarşı mübarizədə əsas müalicə üsullarını təşkil edir. Asılılıqla mübarizə uzun müddət tələb edə bilər, amma doğru yanaşmalar və dəstək ilə bu vəziyyətin öhdəsindən gəlmək mümkündür.
