1. Autizm Spektr Bozukluğu (ASD) Nədir?
📌 Autizm Spektr Bozukluğu beyində sinir əlaqələrinin inkişafındakı fərqliliklər səbəbilə yaranır.
🔹 Sosial ünsiyyətdə çətinliklər
🔹 Dəyişikliklərə həssaslıq və rutinlərə bağlılıq
🔹 Davranış və maraqlarda təkrarlılıq
🔹 Sensor həssaslıq (səs, işıq, toxunma və s.)
🚨 Autizmli şəxslər fərqli qabiliyyətlərə və ehtiyaclara malik ola bilər – bəziləri yüksək funksiyalıdır və müstəqil yaşayır, bəziləri isə gündəlik qayğıya ehtiyac duyur.
2. Autizm Spektr Bozukluğunun Növləri
🚀 Daha əvvəl autizm bir neçə kateqoriyaya bölünürdü, lakin yeni DSM-5 (Psixi Bozukluqların Diaqnostik Kriteriyaları) təsnifatına görə hamısı "Autizm Spektr Bozukluğu" adı altında birləşdirilib.
📌 Bunlar ASD-nin spektrinə daxil olan alt qruplardır:
✔ Klassik Autizm (Uşaqlıq Autizmi) – Sosial ünsiyyət və davranış problemləri daha açıq şəkildə özünü göstərir.
✔ Asperger Sindromu – Yüksək funksiyalı autizm formasıdır; insanlarda danışıq və kognitiv inkişaf normaldır, lakin sosial ünsiyyətdə çətinlik yaşayırlar.
✔ Atipik Autizm (PDD-NOS - Pervasive Developmental Disorder, Not Otherwise Specified) – Autizmin bəzi simptomlarına malikdir, lakin tam autizm diaqnozuna uyğun gəlmir.
✔ Rett Sindromu – Xüsusilə qız uşaqlarında rast gəlinən nadir genetik nevroloji xəstəlikdir.
📌 Autizm hər fərddə fərqli şəkildə ortaya çıxa bilər və simptomlar müxtəlif dərəcələrdə ola bilər.
3. Autizm Spektr Bozukluğunun Əlamətləri
📌 Autizm əlamətləri 2 əsas kateqoriyaya bölünür:
✅ 1. Sosial Ünsiyyət və Qarşılıqlı Əlaqə Problemləri
✔ Göz kontaktından çəkinmək və ya məhdud göz təması qurmaq
✔ Sosial münasibətlərdə çətinlik çəkmək və başqalarının duyğularını anlamaqda problem yaşamaq
✔ Danışma gecikməsi və ya qeyri-adi danışıq formaları (ekolaliya - eyni söz və ya ifadələrin təkrarı)
✔ Sosial siqnalları başa düşməkdə çətinlik çəkmək (mimikalar, jestlər, bədən dili və s.)
✔ Yalnız olmağa üstünlük vermək və dostluq münasibətləri qurmaqda çətinlik çəkmək
📌 Autizmli uşaqlar bəzən sosial əlaqələrə tamamilə maraq göstərmir və ya başqalarının hisslərini anlamaqda çətinlik çəkirlər.
✅ 2. Təkrarlanan Davranışlar və Sensor Həssaslıq
✔ Rutinin dəyişməsinə qarşı həddindən artıq həssas olmaq
✔ Əlləri yelləmək, fırlanmaq, işıqlara və ya obyektlərə həddindən artıq diqqət ayırmaq
✔ Maraqların dar olması (məsələn, yalnız bir mövzu və ya obyekt üzərində obsesif maraq göstərmək)
✔ Səs, işıq, toxunuş və qoxulara qarşı həssaslıq və ya tam tərsinə həddindən artıq maraq göstərmək
📌 Bu davranışlar autizmli şəxslərin duyğusal və ətraf mühitlə əlaqəsini tənzimləmək üçün bir yol ola bilər.
4. Autizm Spektr Bozukluğunun Diaqnostikası
📌 Autizm spektr bozukluğu üçün erkən diaqnoz çox vacibdir!
✔ Mütəxəssis müşahidəsi və suallar – Pediatr, nevroloq və ya psixiatr tərəfindən uşağın davranışı qiymətləndirilir.
✔ M-CHAT (Modified Checklist for Autism in Toddlers) – 16-30 aylıq uşaqlar üçün skrininq testi.
✔ ADOS (Autism Diagnostic Observation Schedule) – Autizmin dərəcəsini müəyyən edən testdir.
✔ Genetik testlər və nevroloji müayinə – Rett sindromu və digər genetik sindromlarla fərqləndirmək üçün istifadə edilir.
📌 Diaqnoz erkən qoyulsa, terapiya və dəstək proqramları daha effektiv olur!
5. Autizm Spektr Bozukluğunun Müalicəsi və Dəstək Yolları
🚀 Autizm üçün tam müalicə yoxdur, lakin erkən müdaxilə və müalicə metodları uşağın inkişafına kömək edə bilər.
📌 Əsas müalicə və dəstək üsulları:
✅ 1. Davranış Terapiyası (ABA - Applied Behavior Analysis)
✔ Arzuolunmaz davranışları azaltmağa və müsbət davranışları gücləndirməyə kömək edir.
✔ Sosial ünsiyyət və özünü idarə etmə bacarıqlarını inkişaf etdirir.
✔ Xüsusilə kiçik yaşda başlandıqda çox təsirli olur.
📌 ABA terapiyası autizmli uşaqların adaptasiya bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün ən effektiv üsullardan biridir.
✅ 2. Danışıq və Dil Terapiyası
✔ Nitq gecikməsi və ünsiyyət problemləri üçün tətbiq edilir.
✔ Alternativ ünsiyyət metodları (məsələn, PECS - Şəkil Mübadilə Sistemi) öyrədilir.
📌 Danışıq bacarıqlarını artırmaq üçün mühüm terapiya üsuludur.
✅ 3. Ergoterapiya və Sensor İnteqrasiya Terapiyası
✔ Motor bacarıqlarını və gündəlik həyat fəaliyyətlərini asanlaşdırır.
✔ Sensor həssaslığı olan uşaqlar üçün mühitə uyğunlaşma texnikalarını öyrədir.
📌 Fiziki və emosional bacarıqların inkişafına kömək edir.
✅ 4. Sosial Bacarıq Təlimi
✔ Sosial siqnalları oxuma və münasibət qurmaq üçün xüsusi təlim proqramları.
✔ Uşaqlar və böyüklər üçün qrup terapiyaları və oyun terapiyaları.
📌 Sosial münasibətlərin inkişafına böyük töhfə verir.
Son Söz: Autizmi Düzgün Qəbul Etmək və Dəstəkləmək Vacibdir!
💡 Autizmli insanlar fərqli düşünə və ünsiyyət qura bilərlər, lakin onlar da cəmiyyətin bir parçasıdırlar.
🚀 Erkən diaqnoz və doğru terapiya üsulları ilə onların həyat keyfiyyətini artırmaq mümkündür!
📌 Autizm bir xəstəlik deyil, fərqli bir nevroloji inkişaf formasıdır! 💙✨
