Limfomanın Növləri
Limfoma iki əsas kateqoriyaya bölünür:
Hodgkin limfoma (Hodgkin xəstəliyi)
Xüsusi bir limfoma növüdür və bu növ limfomada "Reed-Sternberg" hüceyrələri adlanan anormal hüceyrələr müşahidə olunur. Hodgkin limfoma daha az rast gəlinən limfoma növüdür və müalicəyə yaxşı cavab verir.
Non-Hodgkin limfoma (NHL)
Daha geniş bir limfoma qrupunu əhatə edir və çox sayda fərqli növə malikdir. Non-Hodgkin limfomalar fərqli növ limfositlərdən (B hüceyrələri, T hüceyrələri) qaynaqlana bilər və daha çox rast gəlinir.
Limfomanın Əlamətləri
Limfomanın əlamətləri xəstəliyin növünə, mərhələsinə və bədəndə yayılmasına görə dəyişə bilər. Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:
Şişmiş limfa düyünləri
Boyun, qoltuqaltı və qasıq bölgələrində ağrısız limfa düyünlərinin şişməsi limfomanın ən çox rast gəlinən əlamətidir.
Daimi yorğunluq
Xəstələr daimi yorğunluq və enerjisizlik hiss edə bilərlər.
Qızdırma və gecə tərləmələri
Tez-tez qızdırma və gecələr tərləmə xəstəliyin əlamətləri arasında ola bilər.
Çəki itkisi
Açıq bir səbəb olmadan çəki itkisi limfomanın əlaməti ola bilər.
Qaşınma
Bədəndə, xüsusilə ayaqlarda və ya qollarda qaşınma hissi yaranır.
Nəfəs darlığı və öskürək
Limfa düyünlərinin döş qəfəsində böyüməsi ağciyərlərə təzyiq göstərərək nəfəs darlığı və öskürəyə səbəb ola bilər.
Dalağın və ya qaraciyərin böyüməsi
Limfoma dalaqda və ya qaraciyərdə böyüməyə səbəb ola bilər, bu da qarında ağrı və ya dolğunluq hissi yaradır.
Limfomanın Səbəbləri və Risk Faktorları
Limfomanın dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin bəzi risk faktorları bu xəstəliyin yaranma ehtimalını artıra bilər:
Yaş: Hodgkin limfoma daha çox 20-30 yaş arasında və 55 yaşdan yuxarı insanlarda rast gəlinir. Non-Hodgkin limfoma isə əsasən yaşlı insanlarda müşahidə edilir.
Cinsiyyət: Limfoma bəzən kişilərdə daha çox rast gəlinir.
Zəifləmiş immun sistemi: İmmunitet sistemi zəif olan şəxslərdə (məsələn, HİV/AİDS xəstələri, orqan transplantasiyası alıcıları) limfoma riski daha yüksəkdir.
Autoimmun xəstəliklər: Lupus, revmatoid artrit kimi autoimmun xəstəliklər limfoma riskini artıra bilər.
Bəzi infeksiyalar: Epstein-Barr virusu (EBV) və ya Helicobacter pylori kimi infeksiyalar limfoma ilə əlaqəli ola bilər.
Genetik meyillilik: Ailəsində limfoma olan şəxslərin bu xəstəliyə tutulma ehtimalı daha yüksəkdir.
Diaqnoz Üsulları
Limfomanın diaqnozu üçün bir neçə üsul və testlər istifadə edilir:
Fiziki müayinə
Şişmiş limfa düyünləri və ya dalaq kimi hər hansı anormallıq həkim tərəfindən fiziki müayinə ilə təyin edilir.
Limfa düyünü biopsiyası
Limfa düyünündən nümunə götürülərək mikroskop altında incələnir. Bu, Hodgkin və Non-Hodgkin limfomanı ayırd etmək üçün istifadə edilir.
Qan testləri
Qanda anormal hüceyrələrin olub-olmaması, hemoqlobin və trombosit səviyyələri yoxlanılır.
Görüntüləmə testləri
Limfoma diaqnozunu dəqiqləşdirmək və xəstəliyin yayılma dərəcəsini müəyyən etmək üçün KT, MRT və ya PET skan kimi görüntüləmə üsulları istifadə olunur.
Sümük iliyi biopsiyası
Limfomanın sümük iliyinə yayılıb-yayılmadığını yoxlamaq üçün sümük iliyindən nümunə götürülərək analiz edilir.
Müalicə Seçimləri
Limfomanın müalicəsi xəstəliyin növünə, mərhələsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə görə dəyişir:
Kimyaterapiya
Xərçəng hüceyrələrini öldürmək üçün kimyəvi dərmanlar istifadə edilir. Kimyaterapiya həm Hodgkin, həm də Non-Hodgkin limfoma müalicəsində istifadə edilir.
Radiasiya terapiyası
Xüsusilə lokalizasiyalı Hodgkin limfomada təsirli ola bilər. Şüa terapiyası xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün müəyyən bölgəyə yönəldilir.
İmmunoterapiya
Bədənin immun sistemini gücləndirərək xərçəng hüceyrələrinə qarşı mübarizə aparmağa kömək edən dərmanlar istifadə edilir.
Hədəfli terapiya
Xərçəng hüceyrələrinin spesifik xüsusiyyətlərini hədəfə alan dərmanlar istifadə olunur. Bu terapiya, sağlam hüceyrələrə zərər vermədən xərçəng hüceyrələrini məhv etməyə yönəlib.
Kök hüceyrə transplantasiyası (sümük iliyi transplantasiyası)
Ağır hallarda kök hüceyrə transplantasiyası ilə sümük iliyində sağlam qan hüceyrələri istehsalını bərpa etmək məqsədi güdülür. Kimyaterapiya və ya radiasiya ilə xərçəng hüceyrələri məhv edildikdən sonra sağlam kök hüceyrələr sümük iliyinə köçürülür.
Dəstəkleyici terapiya
Limfomanın müalicəsi zamanı xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və infeksiyalara qarşı müdafiəni gücləndirmək üçün dəstək terapiyası tətbiq olunur.
Limfomadan Qorunma Yolları
Limfomadan tamamilə qorunmaq mümkün olmasa da, bəzi tədbirlər xəstəliyin yaranma riskini azalda bilər:
İmmunitet sistemini qorumaq: İmmun sistemini gücləndirən sağlam pəhriz, fiziki fəaliyyət və yuxu rejimi limfoma riskini azalda bilər.
Siqaret və alkoqoldan uzaq durmaq: Siqaret və həddindən artıq alkoqol istehlakından çəkinmək xərçəng riskini azaldır.
Radiasiya və kimyəvi maddələrdən uzaq durmaq: Kimyəvi maddələrlə işləyən şəxslər qoruyucu tədbirlər almalıdır.
Xroniki infeksiyaları müalicə etmək: Məsələn, Helicobacter pylori infeksiyası və ya Epstein-Barr virusu kimi xroniki infeksiyaların vaxtında müalicəsi limfoma riskini azalda bilər.
Limfoma erkən mərhələdə diaqnoz və müalicə edildikdə daha yaxşı nəticələr əldə edilə bilər. Hər hansı bir şişkinlik, yorğunluq və ya qeyri-adi əlamətlər müşahidə edildikdə həkimə müraciət etmək vacibdir.
