Metastazın yaranma prosesi:
Xərçəng hüceyrələri normal hüceyrələrdən fərqli olaraq nəzarətsiz şəkildə çoxalır və ətraf toxumalara yayılmaq potensialına malikdir. Metastaz prosesi bir neçə mərhələdən keçir:
İlkin şişin yaranması: Xərçəng bədənin müəyyən bir bölgəsində (məsələn, ağciyərlər, döş və ya bağırsaqlar) başlayır.
Yayılma (invaziya): Xərçəng hüceyrələri ilkin şişdən ayrılaraq ətraf toxumalara sirayət edir və bədən daxilində hərəkət etməyə başlayır.
Damar və ya limfa sisteminə daxil olma: Xərçəng hüceyrələri qan dövranına və ya limfa sisteminə daxil olaraq bədənin digər hissələrinə səyahət edirlər.
Yeni bir yerdə yerləşmə: Hüceyrələr qan və ya limfa axını vasitəsilə bədənin müxtəlif bölgələrinə yayılır və burada yerləşərək çoxalmağa başlayırlar.
İkincili (metastatik) şişin yaranması: Yayılmış xərçəng hüceyrələri bədənin digər yerlərində yeni şişlər əmələ gətirir. Bu şişlər ilkin xərçəngdən eyni hüceyrə növünə malikdir, yəni yeni şiş başqa bir orqanda yerləşsə də, hüceyrələr ilkin xərçəngdən qaynaqlanır.
Metastazın ən çox yayıldığı yerlər:
Metastaz, xərçəng növündən asılı olaraq, bədənin fərqli hissələrinə yayıla bilər. Metastazın ən çox yayıldığı orqanlar bunlardır:
Sümüklər: Xüsusilə döş, prostat və ağciyər xərçəngləri tez-tez sümüklərə metastaz verir.
Ağciyərlər: Bədən daxilində yayılma yolu olan qanla zəngin olması səbəbindən müxtəlif xərçəng növləri ağciyərlərə metastaz verə bilər.
Qaraciyər: Qaraciyər qan dövranı üçün əsas filtr olduğundan, xüsusilə mədə-bağırsaq xərçəngləri buraya metastaz verə bilər.
Beyin: Ağciyər, döş və melanoma kimi xərçənglər beyin metastazına səbəb ola bilər.
Limfa düyünləri: Limfa sistemi xərçəng hüceyrələrinin yayılmasında əhəmiyyətli rol oynayır və limfa düyünləri metastaz üçün tez-tez hədəf olur.
Metastazın simptomları:
Metastazın simptomları xərçəngin yayıldığı yerə və bu bölgənin funksiyalarına təsirinə görə fərqli ola bilər. Əsasən bunlar ola bilər:
Sümüklərdə ağrılar və qırılmalar (sümük metastazlarında),
Nəfəs darlığı və öskürək (ağciyər metastazlarında),
Qaraciyərin genişlənməsi və sarılıq (qaraciyər metastazlarında),
Baş ağrısı, huşun bulanması və qıcolmalar (beyin metastazlarında),
Şişmiş limfa düyünləri (limfa metastazlarında).
Xərçəngin bədənin müxtəlif yerlərinə metastaz verməsi yeni şişlərin səbəb olduğu spesifik simptomlarla yanaşı, xəstənin ümumi vəziyyətində zəifləməyə, iştahsızlığa və çəki itkisinə də səbəb ola bilər.
Metastazın diaqnozu:
Metastaz diaqnozu üçün müxtəlif üsullar tətbiq olunur:
Görüntüləmə testləri: Kompüter tomoqrafiyası (CT), maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRI), pozitron emisyon tomoqrafiyası (PET) və ya rentgen kimi görüntüləmə üsulları metastatik şişlərin yerini və miqyasını müəyyən etmək üçün istifadə edilir.
Biopsiya: Yeni yaranmış şişin toxuma nümunəsi götürülərək mikroskop altında incələnir və ilkin xərçəngdən qaynaqlandığı təsdiqlənir.
Qan testləri: Bəzi xərçəng növləri qanda spesifik markerlər yarada bilər, bu markerlər metastazın aşkarlanmasına kömək edir.
Metastazın müalicəsi:
Metastazın müalicəsi xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, metastazın yerinə və xərçəngin növünə bağlıdır. Müalicə xərçəngin idarə olunması və simptomların yüngülləşdirilməsi məqsədi ilə həyata keçirilir. Əsas müalicə üsulları bunlardır:
Kimyaterapiya: Kimyəvi dərmanlar xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunur. Kimyaterapiya bədənin müxtəlif yerlərinə yayılan xərçəng hüceyrələrinə təsir edir.
Radioterapiya: Şüa terapiyası metastazik şişləri kiçiltmək və ağrıları azaltmaq üçün tətbiq olunur. Xüsusilə sümük metastazlarında effektiv ola bilər.
Cərrahi müdaxilə: Əgər mümkün olarsa, cərrahiyyə ilə metastatik şişlərin çıxarılması həyata keçirilə bilər. Ancaq metastaz çox geniş yayıldıqda, bu üsul daha az istifadə olunur.
Hədəfli terapiya: Xərçəng hüceyrələrinin spesifik zülallarını və ya genetik xüsusiyyətlərini hədəf alan müalicə üsulları. Bu müalicələr metastatik xərçəngin böyüməsini dayandırmaq və ya yavaşlatmaq üçün istifadə edilir.
İmmunoterapiya: Bədənin öz immun sistemini gücləndirərək xərçənglə mübarizə aparan müalicə üsuludur.
Metastazın proqnozu:
Metastazla xərçəngin müalicəsi daha çətin olur və müalicənin uğuru xərçəngin növünə, yayılma dərəcəsinə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlıdır. Bəzi metastatik xərçənglər effektiv müalicə ilə illərlə idarə oluna bilər, digərləri isə daha aqressiv və sürətli inkişaf edir.
Metastaz, xərçəngin inkişaf etmiş bir mərhələsinə işarə edir, lakin erkən müdaxilə və fərdiləşdirilmiş müalicə ilə xəstələrin həyat keyfiyyəti və sağ qalma müddəti artırıla bilər.
