1. Valideyn Ölümünün Uşağa Təsirinin Yaşa Görə Dəyişməsi
📌 Uşaqların yaşına görə valideyn itkisini anlama və yas reaksiyaları fərqli olur.
🔹 0-3 yaş:
✅ Uşaq ölümü tam anlamaz, amma əsas baxıcının yoxluğunu hiss edər.
✅ Gecə narahatlığı, iştahsızlıq və təmas istəyində artış ola bilər.
🔹 3-6 yaş:
✅ Ölümü tam başa düşməz və "geri qayıda bilər" kimi düşünə bilər.
✅ Ayrılıq qorxusu, aqressiya və ya içinə qapanma kimi reaksiyalar göstərə bilər.
🔹 6-9 yaş:
✅ Ölümün daimi olduğunu qismən başa düşür.
✅ Günahkarlıq hiss edə bilər ("Bəlkə mən pis bir şey etdim, ona görə öldü").
✅ Gecə qorxuları və təklikdən narahatlıq yarana bilər.
🔹 9-12 yaş:
✅ Ölümün qaçınılmaz olduğunu anlayır, amma emosiyalarını idarə etməkdə çətinlik çəkir.
✅ Kədər, qəzəb, məktəbdə diqqət problemləri və ya sosial geri çəkilmə müşahidə edilə bilər.
🔹 Yeniyetməlik dövrü (12-18 yaş):
✅ Ölümü tam dərk edir və sosial və emosional təsirləri daha dərindən yaşayır.
✅ Ailəyə və dostlara qarşı soyuma və ya ani emosional partlayışlar ola bilər.
✅ Məsuliyyət hissi artar və ya tam əksinə, reallıqdan qaçmaq üçün riskli davranışlara yönələ bilər.
📌 Hər yaş dövründə valideyn itkisi travmatik təsir buraxa bilər, lakin uşağa düzgün yanaşmaq və dəstək vermək bu təsiri azaltmağa kömək edir.
2. Valideyn Ölümünün Uşaq Üzərində Psixoloji və Emosional Təsirləri
📌 Uşaq yaşadığı itkini tam dərk etməsə belə, aşağıdakı emosional və davranış dəyişiklikləri müşahidə edilə bilər:
🔴 1. Dərin Kədər və Tənhalıq Hissi
✅ Uşaq özünü dünyada tək və qorunmasız hiss edə bilər.
✅ Valideynin yoxluğunu hiss etdikcə kədər dalğaları arta bilər.
🔴 2. Ayrılıq Qorxusu və Təhlükəsizlik Hissinin İtməsi
✅ Qalan valideyn və ya yaxın insanlardan ayrılmaqdan qorxa bilər.
✅ Gecə tək yatmaq istəməmə, daim kiminsə yanında olmaq arzusu yaranır.
🔴 3. Günahkarlıq və Özünü İttiham Etmə
✅ "Bəlkə nəsə etsəydim, valideynim ölməzdi" düşüncələri yarana bilər.
✅ Xüsusilə 6-9 yaş arası uşaqlarda "Mən pis davrandım, ona görə öldü" kimi fikirlər ola bilər.
🔴 4. Qəzəb və Davranış Problemləri
✅ Uşaq həyata, Tanrıya, qohumlara və hətta ölən valideynə qəzəb hiss edə bilər.
✅ Ağlamaq əvəzinə aqressiya göstərə və ya özünə qapanıb heç kimlə danışmaya bilər.
🔴 5. Məktəbdə Diqqət və Akademik Problemlər
✅ Diqqət dağınıqlığı, motivasiya itkisi və ya dərslərdə uğursuzluq müşahidə edilə bilər.
✅ Bəzi uşaqlar dərsə daha çox fokuslanaraq ağrını unutmağa çalışa bilər.
📌 Uşaqların verdiyi reaksiyalar fərqli ola bilər. Bəzi uşaqlar dərhal hisslərini göstərsə də, bəziləri illər sonra emosional təsirləri ortaya çıxara bilər.
3. Uşağa Dəstək Olmaq Üçün Nələr Etmək Lazımdır?
📌 Valideyn itkisi yaşayan uşağa doğru yanaşmaq travmanın təsirini azalda bilər.
✅ 1. Dürüst və Sadə Şəkildə Ölümü İzah Edin
✔ "Atan/anam uzun bir yuxuya getdi" kimi cümlələr uşağı çaşdıra bilər.
✔ "Atan/anam öldü və geri qayıtmayacaq, amma həmişə sənin ürəyində olacaq" kimi cümlələr daha doğru olar.
✅ 2. Onun Hisslərinə Hörmət Edin və Qəbul Edin
✔ "Ağlama", "güclü olmalısan" demək əvəzinə onun duyğularını ifadə etməsinə icazə verin.
✔ "Kədərli olduğunu bilirəm və bu çox normaldır" kimi cümlələrlə ona emosional dəstək olun.
✅ 3. Fiziki və Emosional Təhlükəsizlik Hissi Yaradın
✔ Qalan valideyn və ya yaxınlar uşağa həmişə onun yanında olduqlarını hiss etdirməlidir.
✔ Rutinin qorunması (məsələn, eyni məktəbə getmək, eyni evdə yaşamaq) uşağın özünü güvəndə hiss etməsinə kömək edə bilər.
✅ 4. Uşağı Dinləyin və Sual Verməsinə İmkan Yaradın
✔ "Necə hiss edirsən?" "Nəyi bilmək istəyirsən?" kimi açıq suallar verin.
✔ Uşaq istədiyi zaman danışmaq üçün ona vaxt və yer ayırın.
✅ 5. Yaradıcı Yollarla Hislərini İfadə Etməsinə İmkan Verin
✔ Rəsm çəkmək, gündəlik yazmaq, musiqi və ya oyun terapiyası uşağa emosiyalarını ifadə etməkdə kömək edə bilər.
✅ 6. Peşəkar Yardım Almaqdan Çəkinməyin
✔ Uşaq psixoloqu və ya yas məsləhətçisi ilə işləmək travmanın təsirini azaltmağa kömək edə bilər.
✔ Özünüz də emosional olaraq güclü olmaq üçün dəstək almalısınız.
📌 Dəstək və sevgi ilə uşaq bu çətin dövrü daha sağlam şəkildə keçə bilər.
4. Nəticə: Valideyn İtkisi Uşaq Üçün Çətin Olsa da, Düzgün Dəstək Onun Duyğusal Sağlamlığını Qoruya Bilər
✔ Yaşa görə uşağın ölümü anlama və yas reaksiyaları fərqli olur.
✔ Kədər, qorxu, qəzəb və günahkarlıq hissləri normaldır – əsas olan bu hisslərin düzgün idarə olunmasıdır.
✔ Düzgün kommunikasiya, emosional dəstək və sabit bir mühit uşağın güvən hissini artırır.
✔ Peşəkar yardım bəzi hallarda vacib ola bilər və bu, uşağın gələcək psixoloji sağlamlığını qoruya bilər.
💡 Unutmayın: Uşaqlar itkiləri təkbaşına aşmağa çalışmamalıdır – onlara sevgi və anlayışla yanaşmaq onların bu çətin dövrü sağlam şəkildə keçməsinə kömək edəcəkdir. 💙
