Hiperparatiroidizmin Növləri
Primar hiperparatiroidizm:
Bu növ hiperparatiroidizm paratiroid vəzlərinin özündə yaranan problemlərdən qaynaqlanır. Ən çox rast gəlinən səbəb paratiroid adenoması (vəzlərdə xoşxassəli şiş) və ya hiperplaziyadır (vəzlərin həddindən artıq böyüməsi). Primar hiperparatiroidizm zamanı qanda kalsium səviyyəsi yüksək olur.
Sekundar hiperparatiroidizm:
Sekundar hiperparatiroidizm bədəndə kalsium səviyyəsinin aşağı olması və ya D vitamini çatışmazlığı nəticəsində paratiroid vəzlərin həddindən artıq stimullaşdırılması ilə baş verir. Bu vəziyyət adətən xroniki böyrək xəstəliyi və ya uzun müddətli D vitamini çatışmazlığı ilə əlaqəlidir.
Tersiyer hiperparatiroidizm:
Sekundar hiperparatiroidizm çox uzun müddət davam edərsə, paratiroid vəzlərdə qalıcı bir hiperaktivlik inkişaf edə bilər. Bu zaman paratiroid vəzləri, qanda kalsium səviyyəsi normallaşsa belə, həddindən artıq hormon ifraz etməyə davam edir.
Hiperparatiroidizmin Səbəbləri
Paratiroid adenoması:
Paratiroid vəzlərinin ən çox yayılmış xoşxassəli şişləridir. Bu şişlər paratiroid hormonunun həddindən artıq istehsalına səbəb olur.
Paratiroid hiperplaziyası:
Vəz hüceyrələrinin həddindən artıq böyüməsi ilə paratiroid hormonunun çox istehsal edilməsi nəticəsində meydana gəlir.
Genetik meyillilik:
Genetik sindromlar, məsələn, multiple endokrin neoplaziya sindromu (MEN), primar hiperparatiroidizmin inkişaf riskini artırır.
Xroniki böyrək xəstəliyi:
Böyrəklərin funksiyasının zəifləməsi qanda kalsiumun səviyyəsini aşağı sala bilər ki, bu da paratiroid vəzlərini həddindən artıq hormon ifraz etməyə məcbur edir.
D vitamini çatışmazlığı:
D vitamini çatışmazlığı qida ilə qəbul edilən kalsiumun sorulmasını azaldır və qanda kalsium səviyyəsinin azalmasına səbəb olur. Bu, paratiroid hormonunun ifrazını artırır.
Hiperparatiroidizmin Əlamətləri
Hiperparatiroidizmin simptomları paratiroid hormonunun həddindən artıq ifrazı nəticəsində qanda kalsium səviyyəsinin yüksək olması ilə əlaqədardır. Əsas əlamətlər aşağıdakılardır:
Sümüklərdə ağrı və zəiflik:
Kalsiumun sümükdən qana keçməsi sümüklərin zəifləməsinə, osteoporoza və qırıq riskinin artmasına səbəb olur.
Böyrək daşları:
Yüksək kalsium səviyyəsi böyrəklərdə daşların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.
Mədə-bağırsaq simptomları:
Ürəkbulanma, qusma, iştahsızlıq, qəbizlik və mədə ağrısı kimi əlamətlər müşahidə oluna bilər.
Sinir sistemi problemləri:
Yüksək kalsium səviyyəsi yorğunluq, depressiya, yaddaş problemləri və diqqət pozğunluğuna səbəb ola bilər.
Artan sidik ifrazı və susuzluq:
Qanda kalsium səviyyəsinin yüksək olması böyrəklərin daha çox sidik ifraz etməsinə və bədən mayesinin azalmasına səbəb olur.
Hiperparatiroidizmin Diaqnozu
Hiperparatiroidizm diaqnozu üçün bir neçə laboratoriya testi və görüntüləmə üsulları istifadə olunur:
Qanda kalsium və PTH səviyyələrinin ölçülməsi:
Qanda yüksək kalsium və paratiroid hormonunun səviyyələri hiperparatiroidizmin göstəricisidir.
D vitamini səviyyəsi:
Sekundar hiperparatiroidizm varsa, D vitamini səviyyəsi aşağı ola bilər.
Sümük sıxlığı testi (densitometriya):
Bu test sümük sıxlığını ölçərək osteoporozun olub-olmadığını aşkar etməyə kömək edir.
Ultrasəs və ya Sestamibi skanı:
Paratiroid vəzlərdə şişləri və ya hiperplaziyanı müəyyən etmək üçün görüntüləmə müayinələri aparılır.
Hiperparatiroidizmin Müalicəsi
Hiperparatiroidizmin müalicəsi xəstəliyin səbəbindən və şiddətindən asılı olaraq dəyişir:
1. Cərrahi müdaxilə:
Primar hiperparatiroidizm zamanı paratiroid vəzlərinin cərrahi yolla çıxarılması (paratiroidektomiya) ən təsirli müalicə üsuludur. Əksər hallarda xəstə olan bir və ya daha çox paratiroid vəz çıxarılır.
2. Dərman müalicəsi:
Kalsimimetik dərmanlar: Bu dərmanlar paratiroid vəzlərinin PTH ifrazını azaltmağa kömək edir.
Bifosfonatlar: Osteoporozu müalicə etmək üçün istifadə olunur.
D vitamini və ya kalsium əlavələri: Sekundar hiperparatiroidizm zamanı D vitamini və kalsium səviyyəsini artırmaq üçün istifadə edilir.
3. Yaşam tərzi dəyişiklikləri:
Kalsium qəbulunu tənzimləmək: Diyetdə kalsium səviyyəsini nəzarət altında saxlamaq vacibdir.
Hidratasiya: Su içmək böyrək daşlarının yaranmasının qarşısını almağa kömək edir.
Müntəzəm fiziki fəaliyyət: Sümük sağlamlığını qorumaq üçün vacibdir.
Hiperparatiroidizmin Fəsadları
Hiperparatiroidizm müalicə olunmazsa, müxtəlif fəsadlara səbəb ola bilər:
Osteoporoz: Kalsiumun sümükdən çıxması sümük zəifləməsinə və qırılmaların artmasına səbəb ola bilər.
Böyrək daşları: Yüksək kalsium səviyyəsi böyrək daşlarının əmələ gəlməsinə gətirib çıxara bilər.
Xroniki böyrək xəstəliyi: Uzun müddətli böyrək zədələnməsi böyrək çatışmazlığına səbəb ola bilər.
Ürək-damar problemləri: Yüksək kalsium səviyyəsi ürək-damar xəstəliklərinə səbəb ola bilər.
Nəticə
Hiperparatiroidizm, paratiroid vəzlərinin həddindən artıq hormon ifraz etməsi nəticəsində qanda kalsium səviyyəsinin artması ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Vaxtında diaqnoz və düzgün müalicə ilə xəstəliyin fəsadlarının qarşısını almaq mümkündür. Müalicə variantları cərrahi müdaxilə, dərman terapiyası və həyat tərzi dəyişikliklərini əhatə edir.
