Qırtlaq Xərçənginin Səbəbləri
Qırtlaq xərçənginin dəqiq səbəbi tam olaraq bilinməsə də, bir çox risk faktoru bu xəstəliyin yaranma ehtimalını artırır. Əsas risk faktorları aşağıdakılardır:
Siqaret Çəkmə: Qırtlaq xərçənginin ən güclü risk faktoru siqaret çəkməkdir. Siqaret tüstüsündəki zəhərli maddələr qırtlaq hüceyrələrini zədələyərək xərçəngin yaranmasına səbəb ola bilər.
Alkoqol İstifadəsi: Xüsusilə siqaretlə birlikdə spirtli içkilərin həddindən artıq istifadəsi qırtlaq xərçəngi riskini xeyli artırır.
İnfeksiyalar (HPV): İnsan papilloma virusu (HPV), bəzi baş və boyun xərçəngləri ilə əlaqələndirilmişdir və qırtlaq xərçəngi riskini artıran amillərdən biri ola bilər.
Yaş və Cins: Qırtlaq xərçəngi daha çox 50 yaşdan yuxarı kişilərdə rast gəlinir, lakin qadınlarda da görülə bilər.
Peşəkar Mühitlərdə Zəhərli Maddələrə Məruz Qalma: Kimyəvi maddələrlə işləyən (məsələn, boya və ya azbest kimi) insanlarda qırtlaq xərçəngi riski yüksək ola bilər.
Zəif Qidalanma: Meyvə və tərəvəz baxımından kasıb bir pəhriz xərçəngin inkişafına töhfə verə bilər. Xüsusilə vitamin A və antioksidantlar baxımından zəif qidalanma risk faktorudur.
Qastroezofageal Reflü Xəstəliyi (GERD): Mədə turşusunun qırtlağa qədər geri qayıtması və burada iltihaba səbəb olması (reflü) da qırtlaq xərçəngi riskini artıra bilər.
Qırtlaq Xərçənginin Simptomları
Qırtlaq xərçənginin simptomları xəstəliyin inkişaf mərhələsinə görə dəyişir. Erkən mərhələlərdə simptomlar çox güclü olmaya bilər, lakin zamanla artar. Əsas simptomlar aşağıdakılardır:
Səs Dəyişiklikləri: Səsdə xırıltı, boğazlılıq və ya səsin birdən-birə dəyişməsi qırtlaq xərçənginin ən erkən əlamətlərindən biridir. Xüsusilə səsin həmişəkindən daha qalın və ya zəif çıxması diqqətə alınmalıdır.
Davamlı Boğaz Ağrısı: Xroniki boğaz ağrısı və ya boğazda narahatlıq hissi qırtlaq xərçənginin göstəricisi ola bilər.
Udqunma Çətinliyi (Disfagiya): Xərçəng hüceyrələri böyüdükcə qida və suyun udulmasında çətinlik yarana bilər.
Qulaq Ağrısı: Bəzi hallarda qırtlaq xərçəngi qulağa vuran ağrılara səbəb ola bilər.
Qanlı Balgam və ya Öskürək: Xəstələr bəzən qanlı balgam öskürə və ya davamlı öskürəkdən şikayət edə bilərlər.
Boyunda Şişkinlik: Qırtlaq xərçəngi limfa düyünlərinə yayıldıqda boyun bölgəsində şişkinlik meydana gələ bilər.
Tənəffüs Problemləri: Qırtlaq xərçəngi nəfəs borusunu daralda və nəfəs almaqda çətinliklərə səbəb ola bilər.
Qırtlaq Xərçənginin Diaqnozu
Qırtlaq xərçənginin diaqnozu üçün həkimlər xəstənin tibbi tarixçəsini və simptomlarını qiymətləndirir, həmçinin aşağıdakı testlərdən istifadə edə bilərlər:
Laringoskopiya: Bu prosedurda həkim qırtlaq bölgəsini xüsusi bir cihaz (laringoskop) vasitəsilə birbaşa görərək müayinə edir.
Biopsiya: Qırtlaqda şübhəli toxumadan nümunə götürülərək laboratoriyada mikroskop altında incələnir. Bu, xərçəngin varlığını təsdiqləmək üçün ən dəqiq üsuldur.
Görüntüləmə Testləri: Xərçəngin yayılma dərəcəsini müəyyən etmək üçün CT skan, MRI və ya PET skan kimi görüntüləmə testləri istifadə edilə bilər.
Balgam Sitologiyası: Öskürək zamanı çıxarılan balgamın incələnməsi ilə xərçəng hüceyrələri aşkar edilə bilər.
Qırtlaq Xərçənginin Müalicəsi
Qırtlaq xərçənginin müalicəsi xərçəngin mərhələsinə, yerləşdiyi yerə və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə bağlı olaraq dəyişir. Əsas müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Cərrahi Müdaxilə:
Endoskopik Rezeksiyalar: Erkən mərhələli qırtlaq xərçəngi endoskop vasitəsilə cərrahi olaraq çıxarıla bilər.
Laringektomiya: Qırtlağın tam və ya qismən çıxarılması əməliyyatı. Bu əməliyyat daha irəliləmiş hallarda tətbiq edilə bilər. Tam laringektomiya zamanı xəstə səsini tamamilə itirə bilər və səs üçün başqa üsullar düşünülməlidir.
Boyun Limfa Düyünlərinin Çıxarılması: Xərçəng limfa düyünlərinə yayılıbsa, bu düyünlər cərrahi olaraq çıxarıla bilər.
2. Radioterapiya:
Xərçəngin erkən mərhələlərində və ya cərrahi müdaxilədən sonra xərçəng hüceyrələrini məhv etmək üçün istifadə olunur. Radioterapiya, həmçinin qırtlağın qorunmasına imkan verir və səsi saxlamağa kömək edə bilər.
3. Kimyaterapiya:
Daha irəliləmiş xərçəng hallarında, xüsusən də xərçəng metastaz veribsə (bədənə yayılıbsa), kimyaterapiya istifadə edilə bilər. Kimyaterapiya radioterapiya ilə birlikdə tətbiq oluna bilər.
4. Hədəfli Müalicə (Targeted Therapy):
Bu müalicə üsulu xərçəng hüceyrələrini xüsusi molekullar vasitəsilə hədəf alır və onların böyüməsini dayandırır. Hədəfli müalicə daha az yan təsirlərlə xərçəngin idarə edilməsinə kömək edə bilər.
5. İmmunoterapiya:
İmmun sistemin gücləndirilməsi yolu ilə xərçəng hüceyrələrinə qarşı mübarizəni artıran bu müalicə üsulu bəzi qırtlaq xərçəngi xəstələri üçün tətbiq oluna bilər.
Qırtlaq Xərçənginin Qarşısının Alınması
Qırtlaq xərçənginin qarşısını almaq üçün risk faktorlarını azaltmaq və sağlam həyat tərzi sürmək vacibdir. Aşağıdakı tədbirlər xərçəng riskini azaltmağa kömək edə bilər:
Siqaretdən Uzaq Durmaq: Siqaret çəkməmək və ya siqareti tərgitmək qırtlaq xərçəngi riskini xeyli azaldır.
Alkoqol İstifadəsini Məhdudlaşdırmaq: Həddindən artıq alkoqol istifadəsindən çəkinmək və alkoqol miqdarını azaltmaq da risk faktorlarını azaldır.
HPV Peyvəndi: İnsan papilloma virusuna (HPV) qarşı peyvənd vurdurmaq bəzi hallarda xərçəng riskini azalda bilər.
Səsin Qorunması: Səsin həddindən artıq və ya yanlış istifadəsindən çəkinmək qırtlaq sağlamlığını qorumağa kömək edə bilər.
Sağlam Qidalanma: Meyvə və tərəvəz baxımından zəngin, antioksidantlarla dolu bir pəhriz qırtlaq xərçənginin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Nəticə
Qırtlaq xərçəngi, erkən mərhələlərdə aşkarlanarsa müalicə oluna bilən ciddi bir xərçəng növüdür. Siqaret çəkmə, alkoqol istifadəsi və digər risk faktorlarını azaltmaq xəstəliyin qarşısını almaqda vacibdir. Erkən diaqnoz və effektiv müalicə xəstələrin sağ qalma şansını xeyli artırır.
