Uşaqlarda Yası Anlama Yaşına Görə Dəyişir
1. Körpəlik (0-2 yaş)
Körpələr ölümü anlamır, lakin yaxın bir insanın yoxluğunu hiss edə bilərlər.
Reaksiyalar:
Yeməkdən imtina etmək.
Normaldan daha çox ağlama və narahatlıq.
Baxıcı şəxslərə daha çox bağlanmaq.
2. Erkən Uşaqlıq Dövrü (3-5 yaş)
Ölümü tam anlamırlar, ölümü geri dönə biləcək bir vəziyyət kimi görürlər.
Reaksiyalar:
Tez-tez "O nə vaxt qayıdacaq?" və ya "Onu görə bilərikmi?" kimi suallar.
Qorxu və ya əsəbilik.
Regresiv davranışlar (məsələn, barmaq əmzikləmək, yataq islatmaq).
3. İbtidai Məktəb Dövrü (6-9 yaş)
Ölümün qalıcı olduğunu anlamaya başlayırlar, lakin tam qəbul edə bilmirlər.
Reaksiyalar:
Qəzəb və ya günahkarlıq hissi (məsələn, "Mənim günahım idi").
Fiziki simptomlar (mədə ağrısı, baş ağrısı).
Yuxu problemləri və ya kabuslar.
4. Yeniyetməlik Dövrü (10-18 yaş)
Ölümü tam anlamaları və dərk etmələri mümkündür.
Reaksiyalar:
Depressiya, narahatlıq və ya təcrid olunma.
Hisslərini gizlətmək və ya dramatik şəkildə ifadə etmək.
Fəlsəfi və ya dini suallar (məsələn, "Niyə bu baş verdi?").
Uşaqlarda Yasa Təsir Edən Amillər
İtkinin növü:
Ani və ya travmatik ölümlər uşaqlar üçün daha çətin ola bilər.
Uşağın yaşı və inkişaf səviyyəsi:
Yaşa görə ölümün anlaşılması və ona reaksiyalar dəyişir.
Ailə Dəstəyi:
Valideynlərin və baxıcıların reaksiyaları uşağın yasını necə yaşadığını formalaşdırır.
Əvvəlki Təcrübələr:
Əvvəllər travmatik təcrübələr yaşamış uşaqların yas reaksiyaları daha güclü ola bilər.
Uşaqlarda Yasın Əlamətləri
Emosional Əlamətlər:
Qorxu, qəzəb, günahkarlıq, məyusluq.
Hisslərini ifadə edə bilməmək.
Fiziki Əlamətlər:
Yuxusuzluq və ya həddindən artıq yuxululuq.
Yeməkdən imtina və ya iştahanın artması.
Əzələ ağrıları, baş ağrıları, yorğunluq.
Davranış Dəyişiklikləri:
Ailə üzvlərinə daha çox bağlanmaq və ya təcrid olunmaq.
Qəribə suallar vermək ("Mən də öləcəyəmmi?").
Regresiv davranışlar (barmaq əmzikləmək, qorxu artır).
Akademik Problemlər:
Məktəbdə konsentrasiya çətinliyi və ya dərs nəticələrinin zəifləməsi.
Uşaqlara Yas Prosesində Dəstək Olmaq
1. Sadə və Doğru İfadələrdən İstifadə Edin
Ölümü izah edərkən uşağın yaşına uyğun sadə və açıq ifadələrdən istifadə edin.
Məsələn: "Nənən artıq öldü və geri qayıtmayacaq" kimi aydın izahlar verin.
Abstrakt ifadələrdən qaçın: "O, yatıb" kimi ifadələr uşağı çaşdırır və qorxular yarada bilər.
2. Emosiyalarını Tanıyın və Qəbul Edin
Uşağa hisslərini ifadə etmək üçün imkan yaradın və onları tənqid etməyin.
"Kədərlənmək normaldır" deyərək hisslərinin qəbul edildiyini hiss etdirin.
3. Özünüzü Model Kimi Göstərin
Öz kədərinizi uşağın yaşına uyğun şəkildə ifadə edin.
Bu, onun üçün yasın normal bir proses olduğunu öyrədir.
4. Rutini Saxlayın
Uşaqlar sabitliyə ehtiyac duyur. Gündəlik rejimi mümkün qədər qoruyun (yatmaq, məktəbə getmək, yemək vaxtları).
5. Səbirlə Dinləyin
Uşaq yas zamanı eyni sualı dəfələrlə verə bilər. Səbirlə dinləyin və hər dəfə eyni qayğı ilə cavablandırın.
6. Sakit və Təhlükəsiz Bir Mühit Yaradın
Uşaq üçün təhlükəsiz bir mühit yaradaraq ona özünü güvənli hiss etdirin.
7. Yasın Məqsədini Öyrədin
Uşağa yas mərasimlərində iştirak etmək imkanı verin (məsələn, dəfn mərasimi).
Bu, ona itkinin reallığını anlamağa kömək edir.
8. Müxtəlif Fəaliyyətlərə Təşviq Edin
Rəsm çəkmək, yazmaq və ya oyuncaqlarla oynamaq kimi fəaliyyətlər uşağın hisslərini ifadə etməsinə kömək edir.
Peşəkar Yardıma Ehtiyac Olduğunu Göstərən Əlamətlər
Bəzi uşaqlar yas prosesi zamanı peşəkar dəstəyə ehtiyac duya bilər. Bu vəziyyətlərdə aşağıdakı əlamətlərə diqqət yetirin:
Uzun müddət davam edən dərin kədər və ya depressiya.
Daimi qorxu və ya narahatlıq.
Yemək və yuxu problemlərinin ciddi hal alması.
Davranış pozuntuları və ya aqressiya.
İntihara meyillilik və ya özünə zərər vermə.
Bu hallarda bir uşaq psixoloquna və ya terapevtinə müraciət etmək faydalı olar.
Yasdan Sonra Uşağın Sağlam Bərpası Üçün Tövsiyələr
Vaxt Verin:
Yas prosesinin hər kəs üçün fərqli olduğunu qəbul edin və uşağa zaman tanıyın.
Sosial Dəstək:
Uşağın ailə, dostlar və məktəb mühitində emosional dəstək görməsini təmin edin.
Uğurları Qeyd Edin:
Uşağın kiçik müvəffəqiyyətlərini qeyd edin və onu müsbət dəyişikliklərə həvəsləndirin.
Müxtəlif Yaş Fərqlərinə Duyarlı Olun:
Uşağın emosional və yaş səviyyəsinə uyğun fərqli yanaşmalar tətbiq edin.
Nəticə
Uşaqlarda yas prosesi həssas və incə bir dövr tələb edir. Valideynlər və baxıcılar uşağın hisslərini anlamalı, onları doğru şəkildə yönləndirməli və dəstək olmalıdırlar. Yaxın birini itirmək uşaqlar üçün çətin ola bilər, lakin doğru yanaşmalar və emosional dəstək sayəsində bu prosesi sağlam şəkildə aşmaq mümkündür.
