Yumurtalıq Tənbəlliyi (PCOS) Nədir?
Yumurtalıq tənbəlliyi, insulin dirənci, androjen (kişilik hormonu) səviyyəsinin yüksəkliyi və yumurtalıqlarda kiçik kistaların yaranması ilə əlaqəlidir. Bu vəziyyət hormonal balansı pozur və qadınların menstrual dövrlərində pozğunluğa, ovulyasiya problemlərinə və yüksək androjen səviyyələrinə (kişilik hormonları) yol açır.
Yumurtalıq Tənbəlliyinin Əlamətləri
Yumurtalıq tənbəlliyi müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərir. Bu əlamətlər qadından qadına dəyişə bilər, lakin ən yaygın olanları bunlardır:
Nizamlı Olmayan Menstrual Dövrü:
Yumurtalıq tənbəlliyi olan qadınlarda adətən nizamlı olmayan dövrlər müşahidə olunur. Bu, menstruasiya müddətinin çox uzun və ya çox qısa olmasına, ya da dövrün tamamilə itməsi ilə nəticələnə bilər.
Ağır Menstruasiya və Ağrılı Dövrlər:
Menstrual dövrü çox uzun və ağır ola bilər, hətta çox ağrılı keçə bilər.
Ovulyasiya Problemləri:
Yumurtalıq tənbəlliyi, ovulyasiya (yumurtlama) prosesinin pozulmasına səbəb ola bilər, bu da qadınlarda infertilite (uşaq sahibi ola bilməmə) probleminə yol aça bilər. Ovulyasiyanın olmaması, hamilə qalmaqda çətinliklər yaradır.
Artan Androjen Səviyyələri:
Androjen (kişilik hormonları) səviyyəsinin yüksəlməsi, qadınlarda yüzdə artan tüklənmə, akne (sızanaqlar) və başın üst hissəsində saç tökülməsi kimi problemlərə yol aça bilər.
Yumurtalıqlarda Kiçik Kistaların Yaranması:
Yumurtalıq tənbəlliyinin əsas xüsusiyyətlərindən biri, yumurtalıqlarda kiçik, sıvı ilə dolu kistaların yaranmasıdır. Bu kistalar ultrason ilə müəyyən edilir.
İnsulin Dirənci və Metabolik Problemlər:
PCOS olan qadınlarda insulin dirənci çox yaygındır, bu da şəkər xəstəliyi və metabolik sindrom kimi problemlərə səbəb ola bilər. Bu vəziyyət, şəkərin düzgün şəkildə istifadə edilməməsi nəticəsində qan şəkərinin yüksək olmasına yol açar.
Kilolu və Yüksək Bədən Yağı:
PCOS olan qadınlarda bədənin alt hissəsində (qarın və bel ətrafında) artıq çəki artımı və yağ yığılması ola bilər.
Psixoloji Təsirlər:
Depressiya və anksiyete kimi psixoloji pozğunluqlar PCOS ilə əlaqəli ola bilər, çünki hormonlar qadınların emosional vəziyyətini də təsir edə bilər.
Yumurtalıq Tənbəlliyinin Səbəbləri
Yumurtalıq tənbəlliyinin dəqiq səbəbi hələ tam olaraq müəyyən edilməyib, amma aşağıdakı amillər bu vəziyyəti yarada bilər:
Genetik Faktörlər:
PCOS, ailə üzvlərində yaygın olduğu üçün genetik meyl önəmli bir faktordur. Yəni, ailədə PCOS olan qadınlarda bu vəziyyətin inkişaf etmə riski daha yüksəkdir.
İnsulin Dirənci:
PCOS olan qadınlarda insulin səviyyəsinin yüksəlməsi və insulin dirənci inkişaf edə bilər. Bu vəziyyət, bədənin düzgün şəkildə qlükozu istifadə etməməsi ilə əlaqəlidir və bu da yüksək insulin səviyyələrinə gətirib çıxarır.
Hormonal Dəyişikliklər:
Yumurtalıq tənbəlliyində, androjen (kişi cinsi hormonu) səviyyəsinin artması müşahidə edilir. Yüksək androjen səviyyələri, yuxarıda qeyd edilən tüklənmə və akne kimi əlamətlərin yaranmasına səbəb olur.
İltihablı Reaksiya:
PCOS olan qadınlarda bədənin aşağı səviyyəli iltihab reaksiyası olduğu göstərilmişdir. Bu iltihab, insulin dirəncini və digər metabolik problemləri təhrik edə bilər.
Yumurtalıq Tənbəlliyinin Müalicəsi
Yumurtalıq tənbəlliyinin müalicəsi, xəstənin yaşına, simptomlarının şiddətinə və hamilə qalma istəyinə görə fərqli yanaşmalar tələb edir. Müalicə ümumiyyətlə aşağıdakılardan ibarət olur:
Dərmanlar:
Hormon müalicəsi: Menstrual dövrünü tənzimləmək və ovulyasiyanı stimullaşdırmaq üçün hormonal dərmanlar (oral kontraseptivlər) istifadə olunur.
Metformin: İnsulin dirəncini azaltmaq və qan şəkərini tənzimləmək üçün istifadə olunur. Bu dərman, həmçinin çəki itirməyə kömək edə bilər.
Ovulyasiya Stimulyatorları: Hamilə qalmaq istəyən qadınlarda, ovulyasiyanı stimullaşdırmaq üçün dərmanlar (məsələn, klomifen) istifadə edilir.
Yaşayış Tərzi Dəyişiklikləri:
Düzgün qidalanma: Yaxşı balanslaşdırılmış pəhriz, xüsusilə aşağı karbohidratlı pəhrizlər, insulin səviyyəsini tənzimləyə və çəki artımını azalda bilər.
Fiziki fəaliyyət: Aktiv həyat tərzi, çəki itirməyə, insulin səviyyələrini tənzimləməyə və hormonal balansı yaxşılaşdırmağa kömək edir.
Psixoloji Dəstək:
Depressiya və anksiyete ilə əlaqəli simptomlar varsa, psixoterapiya və müvafiq dərman müalicəsi də faydalı ola bilər.
Cərrahi Müdaxilə:
Əgər dərmanlar nəticə vermirsə və ya hamilə qalmaq məqsədiylə başqa üsulların tətbiqi lazım gəlirsə, yumurtalıq kistalarının əməliyyatı və ya laparoskopik cərrahiyyə tətbiq oluna bilər.
İnfertilite Müalicəsi:
Hamilə qalmaq istəyən qadınlar üçün, in vitro fertilizasiya (IVF) kimi müalicələr və ya ovulyasiya stimulyasiya dərmanları tətbiq edilə bilər.
Nəticə
Yumurtalıq tənbəlliyi (PCOS) qadınların reproduktiv və hormonal sağlamlığını ciddi şəkildə təsir edən bir vəziyyətdir. Bu vəziyyətin müalicəsi, həyat tərzi dəyişiklikləri və dərmanlarla yanaşı, psixoloji dəstək və müvafiq müalicə üsullarının birləşməsi ilə həyata keçirilir. Erken diaqnoz və düzgün müalicə ilə PCOS olan qadınlar, normal həyatlarını davam etdirə bilər və hamilə qalmaqda çətinlikləri aradan qaldıra bilərlər.
