Allergik Rinitin Səbəbləri
Allergik rinit, bədənin müəyyən maddələrə (allergenlər) qarşı həssaslaşmış immun sisteminin reaksiyası nəticəsində yaranır. Aşağıda ən çox rast gəlinən allergenlər sıralanır:
1. Mövsümi Allergik Rinit (Saman Nezlesi)
Polen: Ağac, ot və alaq otlarının polenləri ən çox rast gəlinən mövsümi allergenlərdir. Bu allergenlər xüsusilə yaz və payız aylarında havada daha çox yayılır və allergik reaksiyalara səbəb olur.
2. İl Boyu Davam Edən Allergik Rinit
Toz Akarları: Ev tozunda yaşayan mikroskopik canlılar olan toz akarları il boyu davam edən allergik rinitə səbəb ola bilər.
Ev Heyvanlarının Tükləri və Qatıqları: Ev heyvanlarının dərisi, tükləri və ya tüklərindəki proteinlər allergik rinit yarada bilər. Bu, pişiklər və itlərdə daha çox görülür.
Küf: Nəmli mühitlərdə inkişaf edən küf sporları allergik rinitə səbəb ola bilər. Küf allergiyası xüsusilə evin rütubətli bölgələrində (məsələn, vanna otağı və ya zirzəmi) yaygındır.
Siqaret tüstüsü və kimyəvi maddələr: Tüstü, hava çirkliliyi və müəyyən kimyəvi maddələr də allergik reaksiyaları artıraraq rinitə səbəb ola bilər.
Allergik Rinitin Simptomları
Allergik rinitin simptomları allergenə məruz qaldıqdan sonra tez bir zamanda ortaya çıxır. Simptomlar fərqli olsa da, ən çox rast gəlinən əlamətlər aşağıdakılardır:
Burun axıntısı: Açıq rəngli və sulu burun axıntısı.
Burun tıxanıqlığı: Burun dəliklərinin tıxanması və nəfəs almaqda çətinlik.
Tez-tez asqırma: Xüsusilə allergenə məruz qaldıqda yaranan davamlı asqırmalar.
Qaşınma: Burun, göz, boğaz və ya qulaqlarda qaşınma hissi.
Gözlərdə sulanma və qızarma: Gözlərin qaşınması, sulanması və qızarması tez-tez rast gəlinir.
Yorğunluq: Uzun müddətli allergik rinitdən qaynaqlanan yuxu pozğunluğu və ya burun tıxanıqlığı nəticəsində gündəlik həyatda yorğunluq hissi.
Kəskinləşmə: Allergik rinit vaxtında müalicə olunmadıqda və ya uzun müddət davam etdikdə sinusit kimi digər problemlərə yol aça bilər.
Allergik Rinitin Diaqnostikası
Diaqnoz qoymaq üçün həkim adətən xəstənin tibbi tarixini nəzərdən keçirir və fiziki müayinə aparır. Aşağıdakı testlər diaqnozu təsdiqləmək üçün istifadə edilə bilər:
Dəri Testləri (Allergen Testləri):
Dərinin kiçik bir hissəsinə allergenlər damcı şəklində tətbiq olunur və reaksiyalar (məsələn, qızartı və ya şişkinlik) izlənilir. Bu testlər hansı maddələrə qarşı allergik olduğunuzu müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Qan Testləri (Spesifik İmmunoglobulin E - IgE):
Qanda müəyyən allergenlərə qarşı olan antikorların (IgE) səviyyəsi ölçülür. Bu, xüsusilə dəri testləri mümkün olmadıqda istifadə olunur.
Nazal Smear:
Burundan alınan nümunə altında eozinofillərin (allergik reaksiyalarla əlaqəli olan ağ qan hüceyrələri) olub-olmaması yoxlanılır. Bu, allergik rinitin diaqnozunda əlavə məlumat verə bilər.
Allergik Rinitin Müalicəsi
Allergik rinitin müalicəsi əsasən allergenlərdən uzaq durmaq və simptomları azaltmağa yönəlmiş dərman müalicəsindən ibarətdir. Müalicə üsulları aşağıdakılardır:
1. Allergenlərdən Uzaq Durmaq
Toz Akarlarından Uzaq Durmaq: Mümkün qədər toz akarlarını azaltmaq üçün yataq dəstlərini hər həftə yumaq, xalçaları təmizləmək və evdə tozlanmaya qarşı tədbirlər görmək.
Polenlərdən Uzaq Durmaq: Mövsümi polen allergiyası olan insanlar polenlərin ən çox yayıldığı səhər saatlarında açıq havada vaxt keçirməməlidir və polen mövsümündə pəncərələri bağlı saxlamaq faydalıdır.
Ev Heyvanlarının Məhdudlaşdırılması: Ev heyvanlarının yattığı yerləri təmiz saxlamaq və mümkün olduqca heyvanlardan uzaq durmaq tövsiyə edilir.
Küfün Qarşısının Alınması: Evdə nəm səviyyəsini aşağı salmaq və küfün çox olduğu yerləri (məsələn, vanna otağı) təmiz saxlamaq.
2. Dərman Müalicəsi
Allergik rinitin müalicəsində istifadə olunan əsas dərmanlar bunlardır:
Antihistaminlər: Qaşınma, asqırma və burun axıntısını azaltmaq üçün istifadə olunan dərmanlardır. Bunlara loratadin, setirizin və feksofenadin kimi dərmanlar daxildir.
Nazal Kortikosteroid Spreylər: Bu dərmanlar burun içindəki iltihabı azaltmaq və burun tıxanıqlığını aradan qaldırmaq üçün istifadə edilir. Mometazon və ya flutikazon kimi burun spreyləri təsirli ola bilər.
Dezkonjestanlar (Burun Tıxanıqlığını Azaldan Dərmanlar): Burun tıxanıqlığını azaltmaq üçün istifadə olunur, lakin uzun müddət istifadəsi tərs təsir göstərə bilər. Fenilefrin və ya psödoefedrin kimi dərmanlar bu kateqoriyaya daxildir.
Leukotrien Reseptor Antaqonistləri: Bu dərmanlar (məsələn, montelukast) allergik reaksiyaların əsasən bronxlarda yaratdığı iltihabı azaldır və həmçinin allergik riniti müalicə edə bilər.
3. İmmunoterapiya (Allergen Aşılama)
İmmunoterapiya allergik rinitin uzunmüddətli müalicəsi üçün istifadə olunan bir üsuldur. Bu müalicə zamanı xəstəyə kiçik dozalarla allergenlər verilir və bədənin bu maddələrə qarşı həssaslığı azaldılır. İmmunoterapiya allergenlərə qarşı immunitet sistemini tədricən uyğunlaşdırır və simptomları azaldır.
Evdə Allergik Riniti İdarə Etmək üçün Tövsiyələr
Ev şəraitində tozlanmaya qarşı tədbirlər alın: Hər həftə yataq dəstlərini yuyun, ev heyvanlarının yattığı yerləri təmiz saxlayın və rütubəti azaldın.
Polen mövsümündə pəncərələri bağlı saxlayın: Polenlərin çox olduğu mövsümlərdə pəncərələri bağlı saxlayaraq evə daxil olan allergenləri azaldın.
Nəfəs yollarınızı qoruyun: Əgər polen mövsümündə çölə çıxmaq məcburiyyətindəsinizsə, maska taxın və günün sonunda duş qəbul edin.
Hava filtrlərindən istifadə edin: Evdə havanı təmizləmək və allergenləri azaltmaq üçün HEPA filtrlərindən istifadə edin.
Burun boşluğunu təmizləyin: Burun boşluğunu duzlu məhlullarla yumaq (nazal sulama) allergenləri təmizləməyə və simptomları azaltmağa kömək edə bilər.
Nəticə
Allergik rinit həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilən bir vəziyyətdir, lakin düzgün müalicə və allergenlərdən uzaq durmaqla bu simptomları idarə etmək mümkündür. Antihistaminlər, kortikosteroid spreylər və immunoterapiya kimi üsullar simptomları azaltmağa və allergik reaksiyaların qarşısını almağa kömək edir. Allergik rinitlə bağlı uzun müddət davam edən simptomlar varsa, bir mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.
